در پاسداشت عالمی که زی طلبگی را رها نکرد

درگذشته وقتی کسی از قبیله عالمان از دنیا می رفت ومراسمی برای وی برپا می شد، زبان اعتراض باز می شد که چرا تا زنده بود برای ایشان مراسمی نگذاشتید و از او قدردانی نکردید. اشکال واردی بود، و پس از آن، اندک اندک باب شد که برای استادان که در قید حیات بودند، جلساتی برگزار و از آنان تقدیر شد. رسم انتشار جشن نامه هم چند سالی است که در ایران باب شده و ضمن آن دوستان و شاگردان و علاقه مندان یک استاد، لطف کرده مجموعه ای را به احترام آن استاد می نگارند و به چاپ می رسانند. این هم سنت پسندیده ای است و بنده هم به نوبه خود، این سومین جشن نامه ای است که بنا به وظیفه علمی و اخلاقی به چاپ می رسانم. البته در دهه هفتاد، چندین مجلد از مجموعه میراث اسلامی ایران را به احترام استادان بزرگ وقت که در حوزه نسخه شناسی و فهرست نویسی خطی کار کرده بودند، با همت و حمایت مدیر محترم کتابخانه مرحوم آیت الله العظمی مرعشی یعنی آقازاده محترم ایشان حضرت دکتر سید محمود مرعشی منتشر کردم.
در میان اساتیدی که من دیده ام، کم نبودند انسانهای وارسته و عالمی که انسان وار عاشق علم و اخلاق بودند و طول زندگیشان را صرف رسالتی کردند که در عالم طلبگی آن را اصل می دانستند. از میان آنان که برخی به رحمت حق پیوسته اند می توانم به دو استاد برجسته ام مرحوم آیت الله سید مهدی روحانی و آیت الله احمدی میانجی اشاره کنم که آیت اخلاق و انسانیت و در عین حال دانش اندوزی و مردم داری بودند. در میان زندگان نیز، استوانه های با ارزش کم نیستند، کسانی که از هر حیث شایسته ارج گذاری اند و کمترین کاری که از طرف افرادی چون بنده می توان به احترامشان کرد همین است که مجموعه ای به احترامشان تدوین شده و انتشار یابد.
آقای آیت الله رضا استادی از این جمله چهره هاست که از نظر بنده، که قریب 33 سال است ایشان را می شناسم، همواره طالب علم بوده و آنی از خواندن و نوشتن و تدریس باز نمانده است.
این مجموعه با همیاری دوستان و علاقه مندان به ایشان، به احترام مقام استادی شان فراهم آمده و شامل بیش از 40 مقاله و رساله تصحیحی است. مطمئن هستم، قدر ایشان، بیش از این قدر است، اما بر اساس ان الهدایا علی مقدار مهدیها، مجموعه حاضر را به ایشان تقدیم می کنم.
آنچه در پی می آید مقدمه ای است که بر این مجموعه نوشته ام و اندکی در باره شخصت جنابشان سخن گفته ام. به دنبال آن فهرستی از عناوین رساله ها و مقالات همراه با نام مولفان آنها درج شده است. این مقالات ارجمند هر کدام روشنگر نکته ای یا حاوی تصحیح نسخه ای ارزشمند است که مسلما بکار پژوهشگران در حوزه های مختلف کتابشناسی و کلام و تاریخ و جز آن می آید. شماره های برابر هر مقاله صفحه آغازین مقاله در مجموعه بوده و کتاب در 1080 صفحه تدوین شده است. امیدوارم روزهای آتی برای فروش در تهران به انتشارات توس واگذار شود.

زی طلبگی و آقای استادی
زیّ طلبگی تعبیری است که بیش از هر مفهوم دیگری می‌تواند چارچوب زندگی سالم طلبگی، آخوندی و علمایی را تعریف کند. اساس این مفهوم در این است که وقتی کسی در لباس عالم روحانی دین قرار گرفت، عمیقا بداند و باور کند که رفتن در این راه، الزاماتی دارد که تنها رعایت آنهاست که می‌تواند از او یک شخصیت معتدل، موقّر و همزمان مقیّد را بسازد. برای او دانستن این نکته هم بس مهم است که می‌بایست یک عمر در این چارچوب بماند و به رغم سنگینی بار مسؤولیت داشتن این لباس، با طیب خاطر به آن وفادار باشد.
ساده باید گفت: «زی طلبگی» تنها جنبه‌ی مالی ندارد، بلکه چارچوبی تمام عیار برای داشتن تقیّد نسبت به تمامی لوازم بودن در این لباس اعم از علمی، اخلاقی و تبلیغی است.
در درجه‌ی اوّل، علاقه داشتن به دانش اندوزی مداوم و فراگرفتن آنچه برای یک طلبه به عنوان هادی مردم و در مسیر اجتهاد دینی اهمیت دارد، مطرح است.
در کنار آن تقیّد به اخلاق طلبگی و رعایت آداب عرفی آن است که داشتن وزانت و آرامش و متانت و سربزیری و پرهیز از جار و جنجال و داشتن تحمل بالاست. حتی همین که در رفت و آمد در کوچه و بازار رعایت ادب را بکند، با مردمان، معاشرت سالم داشته باشد، به کوچک و بزرگ سلام کند، و کاری نکند که معنایش دور شدن یا حتی فاصله گرفتن از عالم آخوندی باشد... و اموری از این قبیل که در اصطلاح علما آن را مروَت می‌گویند.
صد البته در زمینه مالی، مسؤولیت سنگین است. اقتضای زیّ طلبگی آن است که همه گونه اعتدالی را رعایت کند. فقر نه در اینجا و نه جای دیگر افتخار نیست، به عکس، تلاش کردن برای خانواده، در هر شغل و مرامی که باشی، امری مقبول و پسندیده است، اما ورود در اشرافیت، چه از طرف خود روحانی چه خانواده او امری است که با زیّ طلبگی میانه‌ای ندارد. داشتن یک زندگی سالم مالی، آنچنان که روحانی از دسترنج طلبگی خود بهره برد و از اموال بیت المال که در اختیار اوست سوء استفاده نکند، و خانه و کاشانه‌ی آن چنانی برای خود و اهل بیت خویش فراهم نیاورد، مصداق واضح زیّ طلبگی است.
زیّ طلبگی، به جز تحصیل، اقتضاءات دیگر علمی و ترویجی هم دارد. تقیّد یک روحانی به مسجد و منبر، حفظ ادبیات زبانی برای برقراری تفاهم با عامه، و حتی به رغم انجام کارهای علمی سنگین و متفاوت، از اموری است که می‌تواند مصداق زی طلبگی باشد. در این باره زیاد می‌توان نوشت، اما نباید آن را سخت کرد. چون بخشی از این امور به توانایی‌های خود فرد باز می گردد.
بسیاری از علما و فضلا، از جهاتی زیّ طلبگی را رعایت می کنند، اما اندکند آنان که وقتی براندازشان می کنیم، غالب جهات زیّ طلبگی را همزمان در آنان مشاهده کنیم. این که درس طلبگی را خوب خوانده باشد، ادب مردمی آن را فرا گرفته باشد و رعایت کند، تدریس را در طول عمر علمی خود رها نکند، همزمان دارای جنبه های علمی و تبلیغات دینی میان مردم باشد، حرص در مال اندوزی و اشرافیت نداشته باشد، سراسر زندگی اش را وقف تلاش آخوندی و تربیتی کرده و از هر ابزار و وسیله ای، از کتاب نویسی و مقاله نویسی گرفته تا تدریس و منبر، در ترویج باورهایش استفاده کرده باشد، و مهم‌تر از همه، فردی معتدل باشد، این ها اموری است که تقریبا به صورت جامع در حضرت آقای استادی می توان ملاحظه کرد.
بنده ایشان را مصداق تمام و کمال زی طلبگی می دانم و طی بیش از سی و پنج سال، از اولین روزهایی که در سال 1359 در موسسه در راه حق رفتم (و همیشه ایشان را در کنار آیت الله خرازی، آن مرد متواضع و عالم فرهیخته هم، برانداز می کردم) و بعدها که به هر مناسبت با ایشان معاشرت و برخورد داشتم، گواهی می دهم که حضرت‌شان از معدود شخصیت‌هایی است که همه خوبی‌های طلبگی و آخوندی را یکجا در خود دارد. برخی از این جنبه ها که مطمئن هستم بسیاری از دوستان ما در مورد آقای استادی در این که متخلّق به آن امور است، با بنده همداستانند، داشتن احتیاط در زندگی، رعایت مسائل مالی و اخلاقی، احترام به علم و عالم، قناعت پیشگی، سخت کوشی در علم، داشتن تواضع، و روحیه انعطاف در مسائل علمی است. فعالیت ایشان در عرصه های مختلف، آنچه ما همواره شاهد آن بودیم، با توجه به روحیه تعهد و سخت کوشی ایشان، از امتیازات جدی‌شان است.
خاطرات چاپ شده ایشان، نمونه‌ای آشکار از شخصیت منعطف و روشن و صریح ایشان، و در عین حال فعال در عرصه طلبگی است که بر هر طلبه ای لازم است یک بار آن را مرور کند. خوشبختانه در سالهای اخیر نیز، جناب آقای استادی، همواره اعتدال را حفظ کرده و هیچ گاه این مشی را حتی در اوج فشارها رها نکردند.
بنده بر خود فرض دانستم به پاس احترام به این شخصیت اخلاقی و علمی که وجودشان بسیار ذی‌جود و از جهاتی بسان کبریت احمر است، بویژه در جنبه های علمی که عمری رنج برده و آثاری با ارزش پدید آورده اند، با استمداد از دوستان، این مجموعه مقاله را فراهم کرده و علی الرسم به عنوان جشن نامه به ایشان تقدیم کنم.
مطمئن هستم در اصل، تنها خداوند متعال است که می‌تواند به طور شایسته پاداش بزرگواری این قبیل عالمان قبیله و قبله دین و همه پاکان را بدهد، اما ما بندگان ناچیز هم می بایست سپاسگزار باشیم و این کمترین کاری بود که از عهده بنده خدا ساخته بود.
حمایت‌های بی‌دریغ دوستان و در رأس آنها، سرور ارجمند جناب حجت الاسلام و المسلمین شهرستانی ـ زیده عزه و زاد شرفه ـ‌ مشوّق جدی برای انجام این کار بود. اگر خبط و خطایی در این مجموعه هست، ناشی از بی دقتی این بنده خداست که امیدوارم به نظر بخشایش و دوستانه به آن نگریسته و به اینجانب یاد شود.

فهرست مقالات

مصاحبه با آیت الله رضا استادی 11
تفسیری بدیع / محمدعلی مهدوی راد 39
پدیده ارجاع به کتاب‌های خیالی و ساختگی/ مهدی مهریزی 65
مجادلاتی درباره‏ی نماز جمعه در روزگار طهماسب / استوارت / محمدکاظم رحمتی 87
مشرق السعدين و شرح حديث «من عرف نفسه» / علی صدرايی خويی 145
نگاه سنایی غزنوی و خواجه رشیدالدین فضل الله به امویان / رسول جعفریان 175
قلمرو وحی در قرآن کریم / جواد ورعی 191
محمد بن حُمَید و تصویری متفاوت از دعوت وهابی / محمد حسین رفیعی 207
مستجيزين و مجازين از شيخ احمد احسائی / هادی مکارم 223
چند سند درباره‏‏ وقف در دوره‏ی کریم‏خان زند / فرشته کوشکی 265
رفع المنازعه و الخلاف لتخلیص... / سید حیدر آملی / محمد برکت 281
بررسی سیر تحول قضاوت زنان در فقه / محمد سروش محلاتی 355
تاریخ ولادت و وفات حضرت فاطمه معصومه (س) / سید ضیاء مرتضوی 369
نگاهی دیگر به سكه‌های ولایت‌عهدی امام رضا(ع) / حسن رضایی باغ بیدی 397
دوازده قصیده منقبتی چاپ نشده از دوازده شاعر / عباس رستاخیز / رضا باقریان موحد 407
مسأله‌ی مرز مریوان و هورامان در دوره‌ی قاجار / مظهر ادوای 465
مختصر التواريخ الإسلامیه / به کوشش جودت القزوینی 499
سفرنامه‌ی اصفهان / عیسی لواسانی / سعیده سلطانی مقدم 511
پیشفرض های موردِ نیاز در بررسی موضوعِ عدمِ تحریفِ قرآن / کاظم استادی 535
ساكب العبرات/ قوام الدین سیفی قزوینی / محمد حسین نجفی 561
مهدویت و گنجینه‏های طالقان /  شان آنتونی ست / مریم کمالی 573
آيت‌الله سردار كابلی چهره‌ای جليل القدر و ناشناخته / ابوالفضل عرب زاده 603
رساله تشکر نعمت شش جهتی مظفریه / به کوشش حمیده سلطانی مقدم 639
کتیبه‏های اسلامی مسجد « شی آن» / محمد باقر وثوقی / وانگ چینگ 657
بررسی شواهد تشيَع اسامة بن منقذ / احمد خامه یار 675
مواقف النبی (ص) تجاه ابی طالب علیه السلام / محمد مهدی صباحی 691
سلیمان بن داود منقری و دفتر حدیثی او / محمد کاظم رحمتی 707
درباره‏ی ذات معقول / علی قیصری 717
هندویی نَفْط‎اندازی همی آموخت / جویا جهانبخش... 725
فرهنگ لغات عامیانه: جامع اللغه فی تکمیل الانسان / سید علی آل داود 779
قواعد سلطانی / سلطان محمد کاشانی / رسول جعفریان 809
رساله در زيج مراغه و تاريخ رصد خانه آن / علی قلی میرزا / احسان مقدس 887
بحرالغرائب حلیمی و دستنویسی نفیس از آن در ایران / یوسف بیگ بابا پور 897
فهرست خود نوشت ملا محمدکاظم هزار جریبی / علی اکبر صفری 907
خلاصه احوال بانو بیگم (ممتاز محل) / به کوشش اکرم حسن آبادی 921
جایگاه «تسلیم» در نماز از نگاه مذاهب خمسه فقهی / عبدالله فرهی 943
تاریخچه دبستان دولتی ایرانیان کربلا / احمد مشکوة کرمانی / علی اکبر صفری 959
مشق نسخه شناسی / ایرج افشار / نادر مطلبی کاشانی 991
نسخه های مختلف و تصحیح های تفسیر وزیر مغربی / مرتضی کریمی نیا 1001
شمع المجالس (شمع و دمع) / علی فاضلی 1025
دستنویسی از صحیفه سجادیه به خط یاقوت مستعصمی / محمد حسین حکیم 1049
تصاویر 1067

مشخصات نشر:
جشن نامه آیت الله استادی، بکوشش رسول جعفریان، قم، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران + نشر مورخ، 1393 تلفن 02537731355