جهان در سالی که گذشت/ از نبرد نابرابر در غزه تا جنگ واقعی در آمریکا

سعید جعفری - دومین بخش گزارش جهان در سالی که گذشت را با بررسی چهار تحول مهم دیگر سال جاری ادامه می دهیم. حمله دوباره اسرائيل به غزه، پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، انتخابات میان دوره ای مجلس سنای آمریکا و یکدست شدن کنگره به سود جمهوری خواهان و در نهایت توافق میان اشرف غنی و عبدالله عبدالله برای تشکیل حکومت در افغانستان، آن هم پس از کش و قوس های فراوان؛ مواردی هستند که در این گزارش مورد بررسی قرار می گیرند.

نبرد نابرابر در غزه

جهان تقریبا عادت کرده هر سال درگیری نظامی را از سوی اسرائیل نظاره گر باشد. این درگیری می تواند در کرانه باختری، نوار غزه و یا حتی در لبنان شکل بگیرد. اما گویی تل آویو باید اشتراک سالیانه خود را بپردازد و دنیا را از بی خانمان کردن عده ای متاثر کند. بنیامین نتانیاهو که هویت سیاسی خود را تا اندازه زیادی از روحیه رادیکالش به ارث برده در سال ۹۳ با به راه انداختن جنگی دردناک در نوار غزه حدود دو هزار فلسطینی را به شهادت رساند. در حالی که ۸۰ درصد این تعداد غیر نظامیان فلسطینی بودند.

آخرین جنگ اسرائیل در منطقه ۱۷ تیرماه ۹۳ آغاز شد و حدود یک ماه هم به طول انجامید. در این نزاع موارد نقض حقوق بشر بسیار دیده و گزارش شد. از حمله به مدارس گرفته تا پناهگاه های سازمان ملل از جمله این موارد بود.

در همین رابطه ناوی پیلای، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد اظهار داشت: استفاده نظامی از اماکن غیرنظامی و همچنین هدف قرار دادن آنها خلاف قواعد بین‌المللی است و به همین اعتبار اسرائیل به ارتکاب جنایات جنگی متهم است. وی همچنین گفت اسرائیل عامدانه قوانین بین‌المللی را نادیده می‌گیرد. روزنامه تایمز اسرائیل هم در آن مقطع در مقاله ای این جنگ را نسل کشی قانونی خوانده بود. سازمان ملل هم اسرائیل را به جنایات جنگی متهم ساخت. این دومین باری بود که اسرائیل مدارس سازمان ملل را در تهاجم سال ۲۰۱۴ هدف حمله قرار ‌داد. حتی هنرمندان و بازیگران و ورزشکاران بین المللی هم از این اقدام اسرائیل خشمگین شدند و در اقداماتی جداگانه ناخرسندی و حتی خشم خود را از اقدامات نتانیاهو ابراز داشتند.

اما چه می توان کرد که بی بی اینگونه گذران امور می کند. هرچند با رصد سیر سیاسی اسرائیل در صحنه بین الملل به خوبی می توان نزول حمایت های جهانی و بین المللی نسبت به این رژیم را شاهد بود. به توجه به پیروزی دوباره نتانیاهو در انتخابات پارلمانی اسرائیل می توان پیش بینی کرد جهان در سال ۹۴ شاهد شدت گرفتن واگرایی میان تل آویو و حامیان غربی اش باشد.

سلطان اردوغان، یک گام دیگر به پیش برای حصول به آرزوی دیرینه

اردوغان چند سالی است که سودای تغییر نظام سیاسی ترکیه را در سر دارد. رجب طیب که بیش از ده سال است در صدر قدرت جمهوری ترکیه حضور دارد در سال ۹۳ یک گام دیگر به هدف نهایی خود نزدیک تر شد. نخست وزیر پیشین ترکیه با وجود حملات رسانه ای و انتقادات فراوان و اعتراضات خیابانی باز هم وقتی پای صندوق رای به وسط آمد نشان داد که به خوبی آموخته چطور رای دهندگان را به نوشتن نام خود مجاب کند.

در بحبوحه انتخابات ریاست جمهوری اردوغان با موج جدیدی از حملات جریان فتح الله گولن مواجه شد و حتی این فضا تا اندازه ای شرایط را به ضرر اردوغان تغییر داد که برخی از تحلیلگران از احتمال رسیدن انتخابات به دور دوم سخن می گفتند. رقیب جدی اردوغان در این مرحله اکمل الدین احسان اوغلو بود. دبیر کل پیشین سازمان همکاری اسلامی از سوی احزابی چون جمهوری خواه خلق، حرکت ملی، مردم سالار، اتحاد بزرگ، لیبرال مردم سالار و ... هم مورد حمایت واقع شده بود اما احسان اوغلو در نهایت نتوانست بیش از ۳۸ درصد آرا را به دست آورد.

اردوغان با کسب ۲۱ میلیون رای موفق شد با حدود ۵۱ درصد آرا به عنوان اولین رئیس جمهور تماما انتخابی مردم ترکیه معرفی شود. در شرایطی که قانون اساسی ترکیه جایگاه ویژه ای را برای مقام ریاست جمهوری تعریف کرده و این شخص فارغ از اینکه نباید عضو حزبی باشد باید نگاهی فراحزبی و ملی هم داشته باشد اما اردوغان در همان نطق ابتدایی خود پس از اعلام نتایج رویه سالهای اخیر خود را در پیش گرفت و به شدت به منتقدان و مخالفان خود تاخت و آنها را به خیانت به کشور متهم کرد.

رصد منطقه ای انتخابات ترکیه نشان می دهد اردوغان در تمام مناطق مرکزی ترکیه (آناتولی) اکثریت مطلق آرا را کسب کرده است. این در حالیست که تمام مناطق غربی و اروپایی ترکیه به اکمل الدین احسان اوغلو رای داده اند. این موضوع نشان می دهد که اسلام گرایانِ معتقد، از نحوه حکومت داری اردوغان راضی و برعکس سکولارهای غرب کشور و به ویژه بخش اروپایی ترکیه به هیچ وجه با ادامه حکمرانی رجب طیب موافق نبوده اند.

حرب عدالت و توسعه در ادامه بر روی احمد داوود اوغلو وزیر خارجه پیشین به عنوان نخست وزیر جدید به توافق رسید و تئوریسین سیاسی خارجی ترکیه که بیشتر در جایگاه نظری و تئوری قرار داشت به ناگاه در جایگاهی کاملا اجرایی حضور پیدا کرد.

اردوغان و داوود اوغلو در سال ۹۳ زمزمه های تغییر نظام سیاسی ترکیه به ریاستی را جدی تر از قبل طرح کردند و به نظر می رسد در صورتی که در انتخابات پارلمانی آتی بتوانند به میزان کرسی های لازم برای این امر دست یابند لحظه ای در انجام آن تعلل نخواهند کرد. اتفاقی که البته به سادگی محقق نخواهد شد.

انتخابات میان دوره ای سنا و پیروزی جمهوری خواهان، یک جنگ واقعی در آمریکا

در ادبیات سیاسی آمریکا به دو سال آخر دوره ریاست جمهوری فردی که هشت سال در کاخ سفید حضور دارد اردک لنگ گفته می شود. این کنایه از آن باب است که گفته می شود رئيس جمهور در دو سال آخر عمر هشت ساله خود دیگر اختیار چندانی برای پیگیری امور ندارد و میزان مخالفت ها هم با او شدت می گیرد.

باراک اوباما در چنین شرایطی به استقبال انتخابات میان دوره ای مجلس سنا رفت. مجلسی که همچنان در اختیار اکثریت حداقلی دموکرات ها بود. با این شرایط اما دموکرات ها توفیقی کسب نکردند و نتوانستند این اکثریت را حفظ نمایند. در نتیجه جمهوری خواهان در کارزاری نسبتا آسان موفق شدند ضمن شکست رقیب اکثریت قاطع را در هر دو مجلس نمایندگان و سنا به خود اختصاص دهند.

نامزدهای جمهوری‌خواه آمریکایی با ربودن ۶ کرسی سنا از نامزدهای دموکرات توانستند برای اولین بار از سال ۲۰۰۶ اختیار مجلس سنا را به دست بگیرند. جمهوریخواهان به صورت موفقیت آمیزی عدم محبوبیت باراک اوباما را به سرمایه خود تبدیل کرده و از این طریق رای دهندگان را به لزوم تغییر در کنگره قانع کرده‌اند.
دمکرات‌ها پیش از این به نسبت ۵۵ به ۴۵، اکثریت سنا را در اختیار داشتند در حالی که مجلس نمایندگان در کنترل جمهوریخواهان بود.

حزب جمهوریخواه آمریکا در رقابت برای کرسی‌های مجلس سنا توانست در ایالت‌های آرکانزاس، کلرادو، آیوا، مونتانا، کارولینای شمالی، داکوتای جنوبی و ویرجینای غربی به پیروزی برسد و کنترل مجلس سنا را از دموکرات‌ها خارج کند.

مک‌دانل پس از این انتخابات به جای هری رید دموکرات، رهبری سنا را بر عهده گرفت. مک‌دانل توانست رقیب دموکرات خود را شکست دهد و پس از اعلام پیروزی‌اش گفت "مردم دیگر به این دولت، اعتماد ندارند. حزب جمهوریخواه آمریکا همچنین در انتخابات مجلس نمایندگان نیز توانست به پیروزی‌هایی دست یابد و موقعیت خود را بیش از پیش تحکیم کند. در انتخابات فرمانداری‌ها نیز جمهوریخواهان موفق ظاهر شدند. 

همانطور که پیش بینی هم می شد با روی کار آمدن کنگره جدید تنش ها میان قوه مقننه و مجریه آمریکا شدت گرفت و بر سر مسائلی چون قانون مهاجرت، قانون بیمه درمانی اوباما، برقراری رابطه با کوبا و همچنین مذاکرات هسته ای با ایران دو طرف به شدت با یکدیگر به اختلاف خوردند. در مورد آخری حتی کار به تهدید به وتو و لغو وتو هم کشید و همه اینها از جاری بودن نزاعی حقیقی در میان سیاستمداران آمریکایی خبر می داد.

دیگر اقدام کنگره که با خشم شدید باراک اوباما مواجه شد دعوت از بنیامین نتانیاهو برای سخنرانی در کنگره با هدف تاثیرگذاری مخرب بر گفتگوهای هسته ای با ایران بود. این دعوت که بدون اطلاع کاخ سفید انجام شده بود هر چند تاثیر چندانی بر مذاکرات هسته ای با ایران نداشت ولی بر میزان محبوبیت اوباما افزود، ضمن اینکه ادعاهای بی بی موجبات ناخرسندی آمریکایی ها را بر انگیخت. عموم تحلیلگران پس از این سخنرانی جنجالی اظهارات نخست وزیر اسرائیل را بی پایه و اساس، تکراری و خسته کننده خواندند.

در نهایت آخرین چالش دو قوه در آمریکا با ارسال نامه ۴۷ سناتور به رهبران ایران به اوج رسید. این سناتورها در نامه ای به ایران هشدار داده بودند که هر توافقی تنها تا پایان دوره ریاست جمهوری اوباما اعتبار خواهد داشت و با آمدن رئيس جمهور جدید، کنگره با یک امضای ساده آنرا باطل خواهد کرد. این اظهارات سناتورها در واکنش به صحبت های دکتر ظریف در گفتگو با هفته نامه صدا مطرح شده بود. آنجا که وزیر خارجه کشورمان در مصاحبه تاکید کرده بود: «شما خواهید دید توافقی که امضا خواهد شد در چارچوب یک قطعنامه فصل هفتمی منشور سازمان ملل خواهد بود و در نتیجه برای دولت های فعلی و آتی ایران و ایالات متحده الزام آور خواهد بود.» انتشار نامه سناتورها با واکنش شدید و کم سابقه مقامات آمریکایی مواجه شد. جان کری، باراک اوباما، جو بایدن و حتی هیلاری کلینتون (که انتقاداتی را در حوزه سیاست خارجی به عملکرد اوباما وارد می داند) این اقدام را خجالت آور و مایه ضربه زدن به حیثیت آمریکا در نظام بین الملل خواندند.

به هر ترتیب سال ۹۳ با استمرار درگیری و تنش جمهوری خواهان در کنگره و دموکرات ها در دولت آمریکا به پایان رسید. به نظر هم نمی رسد چشم انداز روشنی برای پایان این اختلاف نظرهای جدی دو طرف وجود داشته باشد. ضمن اینکه با آغاز رقابت های انتخاباتی درون حزبی برای انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ می توانیم شاهد جدی تر شدن این مسائل هم باشیم.  

دوقلوهای منحصر به فرد در افغانستان به قدرت رسیدند

کابینه هفتادو ملت پس از مدت ها بالاخره تشکیل شد. افغانستان در سال ۹۳ پدیده ای منحصر به فرد در روندهای سیاسی را برای جهانیان به نمایش گذاشت. دولتی با دو صاحب. در شرایطی که بحران انتخابات ریاست جمهوری افغانستان همچنان ادامه داشت و درگیری بر سر اعلام فرد پیروز میان اشرف غنی و عبدالله عبدالله بالا گرفته بود فرمولی عجیب و تازه برای حل این بحران پیدا شد.

این فرمول که در ایجاد آن جان کری هم نقش ویژه ای داشت به این ترتیب بود که عبدالله عبدالله با پذیرش شکست در انتخابات ریاست جمهوری به عنوان رئيس اجرایی که در حیطه مسئولیت ها می توان آن را هم ردیف نخست وزیر قلمداد کرد معرفی شد. بر این اساس و در معرفی کابینه اشرف غنی و عبدالله عبدالله با یکدیگر به توافقاتی دست یافتند و به نوعی وزرا بین این دو نفر تقسیم شد و هر یک سهم تقریبا برابری را با دیگری در وزارتخانه ها به دست آورد.

این اتفاق از آن جهت حائز اهمیت است که کشور در پس برگزاری انتخابات، شمارش اولیه آرا، شمارش ثانویه، پیشنهاد باز شماری آرا، حضور و میانجیگری جان کری، شدت گرفتن اعتراضات خیابانی طرفداران عبدالله عبدالله و ... وارد بحرانی کم سابقه شده بود. شعله های این بحران تا اندازه ای جدی بود که حتی برخی از تحلیلگران احتمال وقوع جنگ داخلی و در نهایت تجزیه افغانستان را محتمل می دانستند.

اما با تمام این فراز و نشیب ها و در شرایطی که کمتر کسی به پایداری این ائتلاف عجیب میان اشرف غنی و عبدالله عبدالله امیدوار بود افغان ها توانستند با آرامشی نسبی سال ۹۳ را با فرمول جدید حکمرانی خود به پایان برسانند.

49308