بـاغ رویایی هخامنشیان تلی از خاک و دیگر هیچ!

آنطور که باستان شناسان می گویند آرامگاه و كاخهای كوروش در میان باغی بزرگ و دشتی خرم واقع بوده كه توسط گذرهای آبی متعددی كه از رود پلوار سرچشمه میگرفته، سیراب میشده اند. این محوطه زیبای سرسبز را باغ پاسارگاد (باغ سلطنتی) مینامند؛ باغهایی که یکی از قدیمیترین بقایای باغسازی ایرانی بوده و اکنون تنها بخشی از زهکشیها و آبنماهای آن باقیمانده است. باغ شاهی یا سلطنتی در محوطه میراث جهانی پاسارگاد شامل مجموعهای از کاخها و کوشکها به همراه جویهای سنگی و گلی بوده که آثار کمی از آنها باقی مانده و كل باغ در حدود ۸ هکتار وسعت داشته است. کارشناسان حوزه میراث فرهنگی بر این باورند کوروش اولین شخصی است که در ایران شخصاً دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و درختها نیز به چه شکل کاشته شوند و در واقع هندسیسازی باغ و شکل و شمایل آن از دیدگاه کوروش به عنوان باغ ایرانی مطرح شده است که البته این اطلاعات بر اساس نتایج حاصل از گروههای مختلف باستانشناسی بهدست آمده است.آنچه که این روزها گردشگران با ورود به محوطه جهانی پاسارگاد نمی بینند باغ است ، چرا که در این محوطه تاریخی به غیر از آرامگاه کوروش ،بقایایی از کاخ های هخامنشی و قسمتی از آبراهه های باغ پاسارگاد دیده می شود .
در حال حاضر نيز قسمت هاي عمده اي از آبراهههاي باغ در زير زمين قرار دارد و آن طور كه مدير پايگاه ميراث جهاني پاسارگاد مي گويد كمتر از 200 متر از اين آبراه ها برروي سطح زمين قابل ديدن است و تاكنون شناسايي شده است.
حميد فدايي در گفت وگو با خبرنگار سرويس گردشگري «خبرجنوب» اضافه مي كند: ثبت جهاني باغ پاسارگاد در واقع به معرفي اين مجموعه باستاني كمك مي كند.وي در پاسخ به اين پرسش كه آيا امكان احياي اين باغ وجود دارد، مي گويد: نمي توان به اين پرسش به اين سادگي ها پاسخ داد زيرا بايد تمامي ابعاد موضوع مورد بررسي دقيق كارشناسي قرار گيرد.
فدايي با تاكيد بر اينكه ثبت جهاني باغ پاسارگاد در واقع مفهومي از معرفي باغ ايراني بوده است، مي افزايد: در حال حاضر قسمت هاي اندكي از باغ پاسارگاد را ميتوان ديد كه به طور حتم براي دست يافتن به اطلاعات بيشتر از نحوه ساخت و وجود پوشش گياهي آن نيازمند فعاليتهاي باستان شناسي در محل هستيم، از اين رو طبق برنامه ريزي هاي صورت گرفته و پروژه همكاري با هيات باستان شناسي فرانسوي، اين موضوع مورد بررسي دقيقتري قرار مي گيرد.
مدير پايگاه ميراث جهاني پاسارگاد در ادامه با بيان اينكه نمي دانيم چه نوع درختاني در اين باغ وجود داشته، اضافه ميكند: اطلاعات در خصوص اين باغ باستاني بسيار اندك است و بايد در تمامي ابعاد اين محوطه باستان شناسي مورد بررسي قرار گيرد تا به ابعاد شناخت ما از اين محوطه كمك كند.
فدايي با اشاره به اينكه شواهد بسياري از وجود باغ در سراسر محوطه باستاني پاسارگاد وجود دارد، مي گويد: وسعت اين باغ بسيار زياد بوده به طوري كه محوطه آرامگاه و كاخ هاي هخامنشي مجموعه را نيز دربر مي گرفته است.
وي در ادامه تاكيد مي كند: يكي از اقدامات اصلي كه در محوطه باستاني پاسارگاد در حال انجام است مطالعات و انجام يكسري كارهاي پژوهشي با همكاري هيات باستان شناسي فرانسوي هاست كه در اين پروژه، مجموعه باغ، نحوه شكلگيري، اقليم شناسي و گياه شناسي مجموعه در زمان هخامنشيان مورد بررسي قرار ميگيرد و اميدواريم بتوانيم اطلاعات پايگاه را در اين حوزه تكميل تر كنيم.
مديرپايگاه ميراث جهاني پاسارگاد می گوید: مطالعات دیرین اقلیم شناسی و زمین باستان شناسی در دشت پاسارگاد، براساس تفاهمنامه همکاری مشترک هیات باستان شناسی ایران و فرانسه انجام شدو براساس مطالعاتی که در دشت پاسارگاد در زمینه های مختلف مورفولوژی دشت و زیرساخت هیدرولیکی آن، زمین شناسی منطقه، وضعیت اولیه پوشش گیاهی در محوطه، کشاورزی باستان، شرایط آب و هوایی و غیره انجام شد وضعیت محیط زیست پاسارگاد دوره هخامنشی مورد ارزیابی علمی قرار میگیرد.
فدایی افزود: با انجام این مطالعات ضمن ارایه تصویری از گذشته دشت پاسارگاد، نقشه زمین باستان شناسی محوطه با جزییات ژئومورفولوژی آن نیز تهیه خواهد شد.به گفته وی، انجام این مطالعات چشم انداز درستی از ظرفیتهای زیست محیطی منطقه برای الگوی شهری پاسارگاد در دوره باستان در اختیار میگذارد و بازسازی چشم انداز هخامنشی پاسارگاد و قلمرو آن را ممکن میکند.فدایی افزود:این مطالعات درکنار اندازه گیریهای ژئوفیزیکی که در فصل گذشته توسط هیات مشترک آغاز شد در ارایه شناخت امروزی و شفاف تر ما نسبت به شهر پاسارگاد و از جمله ارایه الگوی سکونتگاهی آن موثر خواهد بود.بنا بر این گزارش باغ ایرانی پاسارگاد به همراه باغ های ارم، چهلستون، فین، عباسآباد، شازده، دولتآباد، پهلوانپور و اکبریه به عنوان میراث جهانی به ثبت رسیدند.
باغ پاسارگاد با ساختارکامل معماری، بیانگر رابطه تنگاتنگ میان بستر فرهنگی و طبیعی و نشانهای از سازگار نمودن و همسو کردن نیازهای انسان و طبیعت است. باغ ایرانی نمایانگر توان نهفته محیط ، طبیعت و چگونگی استفاده از آن بوده است . خالق باغ با اتکا به دانش تجربی خود، فضایی را ایجاد کرده که باعث بقاء و پویایی بستر طبیعی شده است .
گفتنی است باغ ایرانی سه ساختار و طراحی منحصربهفرد دارد؛ اول در مسیر عبور جوی آب قرار دارد، دوم اینکه با دیوارهای بلند محصور است و سوم در داخل باغ عمارت تابستانی و استخر آب قرار دارد. باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد. اولین باغهای ایرانی در مسیر خروجی قناتها شکل گرفته است و چون حفر قنات و علوم وابسته به آن به طریقی تجربی به دست مقنیهای ایرانی برای اولین بار صورت گرفته ، از این رو شکلگیری باغ در کنار قناتها نیز از تفکرات و اندیشه ایرانیان سرچشمه گرفته است. این سه مشخصه باغهای ایرانی را متمایز می کند. در واقع این باغسراهای ایرانی را جهانگردان اروپايی با مشخصه و نام «پرشین گاردن» وصف کردهاند .
یکی از ویژگیهای خاص مجموعه پاسارگاد وجود باغ شاهی و مجموعه کاخهای آن است. در پاسارگاد، باغ ایرانی با تمام ویژگی و عناصر اصلی معماریاش ساخته میشود. توجه به عناصر مذهبی و استفاده از آن به صورت مفهومی در ساختارهای معماری، الگوی هندسی باغ به همراه کوشکها و راهآبهای سنگی آن در میان باغ بزرگ پاسارگاد، نحوه توزیع و تقسیم مناسب آب در داخل مجموعه باغ و کاخها و ترکیب عناصر و ساختارهای معماری با طبیعت از جمله ویژگیهایی است که این باغ را به عنوان الگویی مادر در باغسازی ایرانی مطرح میکند به تعبیری دیگر، باغ پاسارگاد و مجموعه کاخهای آن شاهکار، خلاقیت و اصالت هنری هنرمندان ایرانی به عنوان اولین نمونههای چهارباغ است که بعدها در معماری صفوی و دوره مغولی هند بار دیگر نمود پیدا میکند.

1717