دکتر علی‌اکبر ضیائی
زیدیه در شمال یمن دارای اکثریت است و در حال حاضر علی‌رغم تبلیغات گسترده بنگاه‌های تبلیغاتی عربستان در آن منطقه حدود یک‌سوم جمعیت یمن را زیدیان تشکیل می‌دهند. مناطق سکونت زیدیان بیشتر در صعده، صنعا، عمران، ذمار، جوف و حجه و مناطق سکونت اسماعیلیان بیشتر در منطقه نجران عربستان و جنوب آن کشور است. منطقه جنوب عربستان را ترکیبی از قبائل عسیر، جیزان و نجران تشکیل می‌دهد که در اوایل قرن بیستم از یمن منفک و به عربستان ملحق می‌شوند. یکی از مناطق ضربه‌پذیر عربستان همین مناطق در طول چند دهه قبل بوده است، زیرا وهابیت به‌عنوان مذهب رسمی نتوانسته است ترکیب مذهبی آن مناطق را که عموماً شافعی، مالکی و زیدی بوده است تغییر دهد. علاوه بر این مذهب اسماعیلی یا مکارمه با دارا بودن بیش از نیم میلیون نفر توانسته است سیطره دینی خود بر نجران را حفظ نماید. عملیات نظامی عربستان در یمن علیه حوثی‌ها به بهانه دفاع از دولت عبدربه منصور هادی که از صنعا، پایتخت یمن، فرار کرده صورت گرفته است. این نبرد به‌زودی دامن‌گیر مناطق جنوبی عربستان نیز خواهد شد و حکومت ریاض باید در دو جبهه داخلی یعنی قبائل شیعی و سنی شافعی و مالکی و ضد وهابی در داخل خاک عربستان و جبهه خارجی یعنی استان صعده در یمن درگیر شود. مناطق مرزی نجران که در سیطره اسماعیلیان عربستان و قبائل زیدی و نیز مناطق دیگر جنوب عربستان یعنی ذمار و عسیر در طول دوران انفصال از یمن از حکومت مرکزی و مبلغان متعصب وهابی صدمات فراوانی را دیده‌اند و به‌سادگی کشتار افراد قبیله خود در آن‌سوی مرز یعنی یمن را بر نخواهند تافت. به‌صورت طبیعی در صورت دخالت نیروهای نظامی عربستان در یمن این امکان وجود دارد که قبائل نجران تا جیزان در عربستان تا صعده و حرب و میدی در یمن موضع متحدی را علیه عربستان و متحدانش تشکیل دهند. برای شناخت دقیق این بحران در ماه‌های آینده بهتر است نگاهی کوتاه به استان صعده در یمن بیفکنیم.
صعده در شمال غربی یمن در مرز با استان‌های جوف، عمران و حجت از ناحیه جنوب و با دو منطقه جیزان و نجران از ناحیه شمال در عربستان واقع‌شده و دارای یک‌میلیون سکنه است. قبیله‌های حاشد، وائل، بکیل و خولان از مهم‌ترین قبیله‌های زیدی مذهب در این استان هستند که بالغ‌بر حدود 20 میلیون نفر جمعیت یعنی یک‌سوم جمعیت یمن را شامل می‌گردد. لازم به ذکر است که ازنظر اقتصادی این استان دارای فقر بسیاری نسبت به دیگر استان‌های یمن است و ازنظر جغرافیائی دارای دره‌های عمیق و کوه‌های بسیار مرتفع و صعب‌العبور تا ارتفاع 2500 متر از سطح دریا است که به‌سختی یک ارتش مکانیزه می‌تواند به آن رسوخ پیدا کند و به همین علت عربستان و آمریکا و متحدانش از حملات هوائی برای کوبیدن این منطقه استفاده کرده‌اند. قبائل حاشد که از رئیس‌جمهور سابق یمن علی عبدالله صالح حمایت می‌کنند با قبیله بکیل که از حوثی‌ها حمایت می‌کنند دارای اختلافات تاریخی می‌باشند. حرکات وهابی و اخوان المسلمین همواره تهدیداتی را برای قبائل مذکور در منطقه صعده ایجاد کرده‌اند و با تلاش‌های عربستان به دنبال تغییر بافت دینی از زیدی به سلفی و اخوانی بوده‌اند، بنابراین جماعات طرفدار داعش و سلفیان تابع عربستان در طول سه دهه گذشته به دنبال ترویج افراط‌گرایی دینی و تقویت جبهه تکفیری و گسترش دامنه نفوذ خود در یمن بوده‌اند. علی‌رغم مشهور بودن صعده به استان شیعی یمن می‌بینیم که مراکز دینی سلفی و وهابی در سال‌های اخیر در آن قوت گرفته‌اند و ساکنان اصلی این استان هرروز شاهد صدور فتوای تکفیر زیدیه و شیعه امامیه توسط اصحاب تکفیری می‌باشند، امری که خشم مسلمانان را در این منطقه به دنبال داشته و بر ترویج خشونت و افراط‌گرایی افزوده است.
اما دو منطقه نجران و جیزان که در جنوب عربستان واقع‌شده‌اند نیز در مناطق کوهستانی با دره‌های عمیق و قله‌های رفیع از همسایه خود یعنی شمال یمن واقع‌شده‌اند و این منطقه ازجمله مناطق صعب‌العبوری است که نیروهای امنیتی عربستان تاکنون نتوانسته‌اند کنترل آن را به دست بگیرند و به علت ساختار جغرافیائی به‌گونه‌ای است که بسیاری از مشکلات امنیتی و ترددهای غیرمجاز در بین قائل ساکن در دو طرف مرز بین عربستان و یمن را به دنبال داشته است. پیش از جنگ بین عربستان و یمن در سال 1934م همه این مناطق تحت نفوذ امام زیدی یمن قرار داشت، اما در قرارداد طایف که جنگ بین صنعا و ریاض را به اتمام برد سرزمین‌های مذکور یعنی سرزمین‌های آل ادریس، آل عایض و نجران و سرزمین‌های یام به ملک عبدالعزیز آل سعود واگذار شد. مرکز این منطقه نجران نام دارد که قبائل حارث بن کعب و یام و فرزندان عبدالله و مکارمه با جمعیت نیم میلیون نفر را در خود جای‌داده است. نکته مهم در این منطقه عربستان پیوندهای قبیله‌ای قوی و دینی مردم آن منطقه با ساکنان صعده در یمن است، زیرا افراد قبیله یام و حاشد در منطقه نجران با افراد همان قبائل در یمن پیوندهای تاریخی مهمی خورده است، به‌گونه‌ای که حمله عربستان و هم‌پیمانانش به مردم منطقه صعده در حقیقت تجاوز به افراد قبائل نجران تلقی می‌گردد و همین امر زمینه را برای ناامن کردن مناطق جنوبی عربستان فراهم نموده است. با توجه به این‌که اکثریت مطلق منطقه نجران در جنوب عربستان را اسماعیلی مذهبان شیعی یعنی فرقه سلیمانیه یا داعی مطلق تشکیل داده‌اند و همواره اقدامات خصومت‌آمیز وهابیان تحت نفوذ ریاض آنان را مورد هدف قرار داده است، احتمال بروز جنگ در این منطقه با نیروهای عربستان افزایش‌یافته است. شیعیان اسماعیلی این منطقه در سال 2008م به امیر مشعل بن سعود بن عبدالعزیز در مهاجرت اجباری سنیان به این منطقه برای تغییر بافت دینی از شیعی به سنی اعتراض نموده و در حقیقت جنوب عربستان ثبات امنیتی خود را ازدست‌داده بود و درگیری‌هایی بین نیروهای امنیتی عربستان و ساکنین معترض نجران گزارش‌شده بود.
در آن زمان ملک عبدالله بن عبدالعزیز برای آرام کردن منطقه نجران امیر آن منطقه یعنی ایمر مشعل را از کار برکنار کرد. سازمان دیدبان حقوق بشر Human Rights Watch بیانیه را مبنی بر محکومیت آل سعود در برخورد تبعیض‌آمیز با مردم نجران صادر نمود. مجمع علمای وهابیت بیانیه‌ای در ماه آوریل 2007 را علیه ساکنان اسماعیلی مذهب نجران صادر کردند و آنان را به کفر، فسق، زندقه و الحاد متهم ساختند. در اوت 2006 قاضی‌القضات عربستان شیخ صالح لحیدان در برابر جمهور مردم عربستان گفت که اسماعیلیان در ظاهر مسلمان و در باطن کافر می‌باشند و این نوع تکفیر با سکوت و تأیید ضمنی مقامات عربستان همراه بود. حکومت عربستان که از بروز جنگ‌های داخلی در منطقه نجران و قوت یافتن القاعده در مرزهای یمن و عربستان خائف بود با واگذار کردن زمین به ساکنان نجران درصدد آرام کردن اوضاع متشنج منطقه برآمد که با توجه به تحرکات اخیر عربستان در یمن احتمال بروز مجدد این نوع تشنجات به‌شدت افزایش‌یافته و ممکن است دامنه آن به‌تمامی عربستان از شما به جنوب کشانده شود. اما منطقه جیزان در جنوب عربستان به اکثریت اهل سنت و اقلیت اسماعیلی تعلق دارد که دارای مساحت زیادی نیست، اما دارا بودن جزیره‌های متعدد و پراکنده و نیز دره‌ها و کوه‌های مرتفع در مرز با یمن یکی از چالش‌های آینده عربستان در درگیری با مردم یمن خواهد بود.
مردم این منطقه را افراد قبائل مسارحه، اشراف، آل سفیان، بنو جابر، بنو معین، عبادل و بنو شبیل تشکیل می‌دهند. گرچه اختلافاتی اعتقادی بین شیعیان زیدی، اسماعیلی و امامی در مردم این مناطق وجود داشته است، اما آنان به همراه قبائل سنی مذهب شافعی و مالکی منطقه برای مقابله با اصحاب تکفیر و افراط‌گرایی دینی و تحرکات القاعده و داعش دارای موضع متحدی می‌باشند. تجاوز عربستان و متحدانش به خاک یمن بیش از آن‌که شیعیان منطقه را هدف گرفته باشد افراد قبائل سنی مذهب شافعی و مالکی در دو طرف مرز یمن و عربستان را هدف گرفته است و این امر به معنای اعلان‌جنگ به قبائل سنی در منطقه نیز است.
کارشناس مسائل بین‌المللی و مسائل فرق اسلامی
4949
نظر شما