طرحی برای تالاب بوجاق/به مناسبت روز جهانی تالاب‌ها

کوشان مهران-

در سال 1721 میلادی، ارتش روس به فرمان تزار پتر بزرگ، پس از معاهده‌ای خفت‌بار با طهماسب میرزای صفوی که مدعی تاج و تخت از دست رفته‌ی پدر نالایق خود شاه سلطان حسین بود، تمام ساحل جنوبی دریای خزر از دربند تا استرآباد را اشغال کرد. پس از این اشغال، یکی از دلمشغولی‌های فرماندهان روس پاک‌تراشی پوشش جنگلی انبوه در اطراف شهر رشت به منظور ایجاد امنیت برای خودشان بود. بسیاری از گردشگران خارجی، تا نیمه‌ی نخست قرن نوزدهم به وجود پوشش جنگلی انبوه (و از دیدگاه آنان، مزاحم) در جلگه‌ی گیلان اشاره داشتند. در کنار پاک‌تراشی جنگل‌های جلگه‌ای برای کاشت برنج جهت صادرات به روسیه و ایجاد توتستان برای تولید پیله‌ی ابریشم که قرن‌ها ارزآورترین کالای صادراتی ایران بود، شرکت های روسی و گرجی امتیاز قطع و صادرات چوب‌های گرانبهای صنعتی به‌ویژه درختان بلند مازو (بلوط) را در منطقه‌هایی مانند تالش به دست آوردند.

اکنون حتی خاطره‌ی وجود پوشش جنگلی در جلگه‌ی گیلان به فراموشی سپرده شده و به دلیل بهره‌کشی شرکت های چوب و کاغذ، تنها بر شیب های تند یک پوشش جنگلی آسیب‌دیده برجای مانده که همان نیز در حال تصرف شدن و تغییرکاربری است، و حتی منطقه‌ی حفاظت شده‌ای چون لیسار گویا ذخیره‌گاه زمین شده است برای زمین خواران!

پارک ملی بوجاق در دهانه‌ی سپید رود به عنوان یک "پارک ملی دریایی" آگهی شده است ( البته روزگاری نایبند در کرانه‌ی خلیج فارس نیز چنین عنوانی بر روی کاغذهای آرم‌دار داشت). اما در حال حاضر، در دید بسیاری از زمین‌خواران محلی و مسوولان، این سه هزار هکتار زمین جلگه‌ای بهترین مکان برای قطعه‌بندی و انبوه‌سازی و جاده‌کشی و فروش است (البته، بحث تجاوز به جنگل‌های جلگه‌‌ای سیسنگان و نور و... پاک‌تراشی دیگر جنگل‌های این‌چنین به بهانه‌ی خودکفا شدن در تولید برنج دیگر نخ‌نما شده است!) روزگاری در منطقه‌ی بوجاق، در کنار نواحی تالابی و شن‌زار، در خاک‌های مستعد پوشش جنگلی، سپید پلت (Populetum caspicae)، لرگ (Pterocarya fraxinifolia) و به احتمال زیاد بلند مازو (Quercus castaneafolia) و لیلکی (Gleditschia caspica) وجود داشته که اکنون به دلایل مختلف نابود شده‌ اند و تنها،  پایه‌های توسکای قشلاقی (Alnus glutinosa) ، و درخت بید مشک (Salix aegyptiaca) پوشش درختی منطقه را شکل داده اند.

در حال حاظر بازار دست‌درازی به منابع طبیعی داغ است، و یکی از بهترین دستاویزهای "محکمه‌پسند" برای زمین‌خواران، نبود مرزهای مشخص برای مناطق حفاظت شده است. دربیشتر موارد، در آخرین مرحله‌ی رسیدگی به پرونده‌های تخلف،  برای ساکت نگاه داشتن مردم نجیب(!) مناطق تصرف شده به راحتی واگذار می‌گردد و حتی کارشناسان محیط زیست و منابع طبیعی به دلیل اعتراض به متخلفان، به زیر سوال می‌روند.

یک راهکار عملی برای پایداشت حریم تالاب بوجاق، ایجاد یک کمر بند سبز با استفاده از پوشش درختی بومی است. در شرایط کنونی بهترین گونه‌ی درختی برای این کار، توسکای قشلاقی است.  این گونه‌ی زود رشد، آب‌دوست است و به دلیل تلخی برگ، توسط دام خورده نمی‌شود. یک کمربند سبز با عرضی مناسب، با استفاده از قلمه‌های توسکای قشلاقی، علاوه بر ایجاد یک مرز طبیعی برای منطقه و گرفتن بهانه از دست متخلفان، نقش یک بادشکن و عایق صوتی طبیعی را نیز بازی خواهد کرد.

 بوجاق یکی از ایستگاه‌های مهم جمعیت غربی درنای سیبری در مسیر مهاجرت از دهانه‌ی ولگا و داغستان به سوی فریدونکنار و سرخرود، سواحل رود اترک، دریاچه‌ی هامون، دریاچه‌ی "آب ایستاده"‌ی افغانستان، و تالاب کئولا در راجستان هند است. هنوز گروه‌های بزرگ زنگوله‌بال، برای کوچ از دشت‌های شیروان جمهوری آذربایجان به میانکاله، از ایستگاه بوجاق بهره می‌برند. ایجاد یک دیواره‌ی پوشش جنگلی که عایق صوتی می‌سازد، سبب کاهش تاثیر سروصداهای انسان‌ساخت می‌شود. به علاوه، نباید فراموش کرد که ایجاد یک پوشش جنگلی در زیستگاه‌های مناسب، موجب جذب رسوب رودها، و جلوگیری از فرسایش خاک خواهد شد.

پس از ایجاد یک دیوار حائل سبز، می‌توان با مکان‌یابی نقاط مستعد، با کاشت گونه‌هایی چون سپید پلت، لرگ، و بلند مازو، لکه‌های جنگلی ایجاد نمود. در گیلان، تنها پلنگ و مرال و شمشاد در معرض نابودی نیستند؛ درخت پوشیده از خار لیلکی که بیشتر در جلگه می‌روید نیز به دلیل پاک‌تراشی زیستگاه و از بین رفتن لکه‌های جنگلی ونابود شدن باغ‌هایی که میزبان نمونه‌های درختی بودند، در معرض نابودی قرار گرفته است. زیستگاهی چون بوجاق می‌تواند مکانی برای کاشت و احیای این گونه هم باشد.

در کنار پرندگان، نباید پستانداران بوجاق را هم فراموش کرد. همه ساله، شکارچیان قاچاق با خیال راحت به شکار شنگ در تالاب انزلی می‌پردازند و در روز روشن در زیرپل غازیان آن‌ها را می‌فروشند یا نمونه‌های ناشیانه تاکسیدرمی شده‌ی این جانور را به عنوان سوغاتی در مغازه‌ها عرضه می‌کنند. در صورت احیای پوشش جنگلی در مناطق مستعد، و حفاظت موثر، می‌توان جمعیت گوزن شوکا را هم در بوجاق جلگه‌ای احیا نمود. امروزه، انگشت‌شمار شوکایی در جنگل‌های کوهستانی به صورت پراکنده و رموک وجود دارند؛ این درحالی است که در واقع این گونه بیشتر مایل به زیستگاه‌های کم ارتفاع است.

سازمان جنگل‌ها و مراتع، در بسیاری مناطق اقدام به کاشت درختان غیربومی کرده که فرجام خوشی هم نداشته‌اند (مانند جنگل‌های دست‌کاشت کاج و سرو در مرزن آباد). اینک جا دارد که آن سازمان، در همکاری با سازمان حفاظت محیط زیست اقدام به احیای پوشش‌های درختی بومی کند؛ در این زمینه بوجاق می‌تواند منطقه‌ی نمونه باشد.

4545

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 397468

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
1 + 1 =

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 5
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 0
  • مونا RO ۰۴:۵۷ - ۱۳۹۳/۱۱/۱۲
    0 0
    نگران نباشید در اینده نزدیک همان دختان غیر بومی را هم قطع می کنند و ویلا سازی را شروع می کنند. فعلا که با میانکاله همین کار را کردند
  • بی نام A1 ۰۶:۰۷ - ۱۳۹۳/۱۱/۱۲
    0 0
    روس ها کارش درسته
  • بی نام IR ۱۱:۴۶ - ۱۳۹۳/۱۱/۱۲
    1 0
    هرچند احتمالا چاپ نمی کنی ولی این تالاب هم مثل بقیه تالاب ها نابود
  • مینو IR ۱۳:۴۴ - ۱۳۹۳/۱۱/۱۲
    3 0
    تا چند سال دیگر چیزی از محیط زیست این سرزمین باقی نمی ماندوپس از ان ایران تبدیل به سرزمینی غیر قابل زیست می شود
  • کوشان مهران IR ۱۶:۵۲ - ۱۳۹۳/۱۱/۱۲
    2 0
    روس ها کارش درسته هرچند روس ها با طرز فکر ویژه خویش سببساز نابودی دریای خوارزمدریاچه آرال و آلودگی های شدید صنعتی رودهایی همچون ولگا شدند اما در عرصه حفظ پوشش گباهی وحیات وحش بسیار بهتر از ما عمل نمودند. در بسیاری از گزارش ها به انبوهی پوشش گیاهی مرزی در آستارا وترکمنستان شوروی ونابودی در ایران اشاره شده واین به دلیل واقع بینی و عملگرایی روس ها و فقدان نیاز به ندادن باج به چوب دزد و شکار دزد محلی به عنوان مردمان خوب و نجیب و دوست داشتنی می باشد. بسیاری از آثار هنری دوران تزاری در کوران انقلاب خراب نشدند و در سال 1919 در کوران جنگ های خونبار داخلی قانون حفاظت از حیات وحش تصویب شد. حکومت کمونیستی نیک می دانست که چشم بستن بر چپاول منابع طبیعی مبارزه با رژیم مستبد تزاری نیست.