با انتخاب روحانی یک فضای سیاسی جدیدی در ایران به‌وجود آمد و غرب این را مغتنم شمرد زمینه‌های مذاکرات دوجانبه با آمریکا در مسقط به اواخر زمان احمدی‌نژاد بر می‌گردد غربی‌ها هم از برنامه هسته‌ای ایران یک احساس نفع استراتژیک دارند غربي‌ها می‌ترسند که مدیریت برنامه هسته‌ای ایران از دستشان خارج شود غنی سازی مستقل اورانیوم ايران با نظم هسته‌ای کلاسیک و انحصاری در تضاد قرار گرفت آمريكا حق و مسئولیت خود می‌داند که یک سری از نظم‌های سیاسی-امنیتی را در جهان حفظ کند هیچکس باور نخواهد کرد که حتی اگر ایران تسلیحاتی شود این تهدیدی برای آمریکا باشد اگر موضوع هسته‌ای و جنبه پیشرفته آن وجود نداشت ایران و آمریکا هیچ کدام‌شان ضرورتی به صحبت و مذاکره نمی‌دیدند تضادی بین اینکه یک کشور ارزش‌های ایدئولوژیکی خود را حفظ کرده تعاملات بين‌المللی‌اش تقویت كند وجود نخواهد داشت مدیریت روابط سیاسی با عربستان در سیاست خارجی ما یک اصل به حساب می‌آید اصلاح‌طلبان و اصولگرايان به‌دنبال استفاده از مذاكرات هسته‌اي هستند عربستان از تركيه براي ما استراتژيك‌تر است
به گزارش قانون، کیهان برزگر از متخصصان حوزه روابط بين‌الملل در ایران است که در کنفرانس‌های متعدد بين‌المللی در مورد مسائل مربوط به مذاکرات هسته‌ای، سیاست منطقه‌ای ایران و روابط تهران و واشنگتن شرکت می‌کند و صاحب آثار در موضوعات فوق در مجلات بين‌المللی است. او معتقد است موضوع هسته‌ای تنها موضوعی است که قابلیت نزدیکی روابط ایران و آمریکا را دارد و یک توافق جامع هسته‌ای بر قدرت منطقه‌ای و بين‌المللی ایران می‌افزاید. از نظر وی، ایران باید سیاست‌هایی را اتخاذ کند که حس نفع استراتژیک و مشارکت با تهران را در نزد بازیگران بين‌المللی و منطقه‌ای افزایش دهد. وی مقاله‌ای در مجله آمریکایی فارن آفرز منتشر کرده و تنها راه شکست گروه تروریستی داعش را اتخاذ یک استراتژی ضد تروریسم منطقه‌ای دانسته که در آن ایران مي تواند نقش کلیدی داشته باشد.
کار‌شناسان معتقدند روحانی در سیاست خارجی قوی‌تر از سیاست داخلی کار کرده است، نظر شما چیست؟
بله، دولت در سیاست خارجی خیلی خوب کار کرده چون حوزه‌ای است که بیشتر به چشم می‌آید و در چند سال گذشته به نوعی غایب بوده است. مضافا اینکه کشورمان موضوعات مهمی مثل مذاکرات هسته‌ای در سطح بين‌المللی در پیش دارد که خود به نوعی یک امتیاز برای هر دولتی در ایران است. ولی سیاست داخلی یک دوره انتقالی مربوط به آرایش جدید نیروهای سیاسی را می‌گذراند و پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و احتمالا دولت ترجیح می‌دهد با یک موفقیت در عرصه خارجی جایگاه خود را تثبیت کند.
ارزیابی شما از روند مذاکرات هسته‌ای در ارتباط بین سیاست داخلی و سیاست خارجی ایران چیست؟
به نظر من مذاکرات هسته‌ای از زمان شروع تا به امروز فرهنگ سیاسی ویژه‌ای را در ایران شکل داده و این فرهنگ سیاسی نه صرفا از سال ٢٠٠٢ که مسئله هسته‌ای ایران به طور جدی مطرح و به عنوان یک بحران در نظر گرفته شد، بلکه از ۴٠ سال پیش که فعالیت هسته‌ای ایران آغاز شد، این روند بر سیاست داخلی و حتی جایگاه منطقه‌ای و بين‌المللی کشور تاثیرگذاشته است. اکنون ما شاهد آن هستیم که تمام جریان‌های داخلی اعم از اصولگرا و اصلاح‌طلب و بین اینها در صدد هستند که از این مذاکرات و مناسبات هسته‌ای در جهت منافع خود بهره گیرند، با در نظر گرفتن این نکته که در تمام جریان‌ها اصول، حفظ منافع ملی است و ما برای اولین بار در تاریخ معاصر ایران شاهد هستیم که یک مسئله سیاست خارجی توانسته به تقویت گفتمان داخلی مثلا ضرورت تعامل با آمریکا برای پیشبرد مذاکرات کمک کند. این مهم است که تثبیت این مسئله در سیاست داخلی باعث همگرایی بیشتر نیروهای سیاسی داخلی شده. این برای اولین بار است که ما شاهد هستیم یک موضوع داخلی، ملی و راهبردی وارد مسئله سیاست خارجی کشور شده و مسائل دیگر را تحت تاثیر خود قرار داده است.
سال‌ها از مذاکرات می‌گذرد، به نظر شما دلیل جدیت طرف مقابل برای مذاکره در دوران روحانی چیست؟
با انتخاب دکتر روحانی بهرحال یک فضای سیاسی جدیدی در ایران بوجود آمد و غرب این را مغتنم شمرد. البته زمینه‌های مذاکرات دوجانبه با آمریکا در مسقط که خود بر جدیت مذاکرات هسته‌ای افزود به اواخر زمان احمدی‌نژاد بر می‌گردد، اما بهرحال فضای سیاسی جدید در ایران بود که بر شدت آن افزود واین حس در طرف مقابل بوجود آمد که ایران واقعا به دنبال حل مسئله است و اینکه شاید حتی بتوانند امتیاز بیشتری هم بگیرند. البته بعدا معلوم شد که به این سادگی‌ها هم نیست و طرفین شرایط سختی پیش رو دارند. به نظرم مهم‌ترین مسئله در دوران روحانی به تلاش طرفین برای اعتمادسازی متقابل بر می‌گردد. وقتی موضوع برد-برد مطرح می‌شود به این نتیجه می‌رسیم که غربی‌ها هم از برنامه هسته‌ای ایران یک احساس نفع استراتژیک دارند و اینکه به قول خودشان بتوانند روند برنامه هسته‌ای ایران را به گونه‌ای مدیریت کنند. قطعا غربی‌ها تمایل ندارند ایران برنامه پیچیده و پیشرفته هسته‌ای داشته باشد اما در دولت روحانی به این نتیجه رسیده‌اند که می‌توانند این مذاکرات را به جلو ببرند و اینکه در داخل ایران نیز میل به تعامل وجود دارد. بهرحال رها کردن مذاکرات و عدم تعامل با ایران در موضوع هسته‌ای ریسک بزرگی برای آمریکا و غرب دارد. در بالا نيز اشاره كردم كه مسئله تحریم‌های اقتصادی به گونه‌ای روی گفتمان‌های سیاست داخلی تاثیر گذاشت که نتیجه‌اش انتخاب آقای روحانی بود، اما آقای روحانی هم در تبلیغات انتخاباتی هرگز اعلام نکرد که ما قصد داریم برنامه هسته‌ای را متوقف کنیم، ایشان تاکید کردند که دنبال آن هستیم که به یک سنتزی برسیم که هم اقتصاد و کارخانه‌ها وهم سانتریفیوژ‌ها همزمان بچرخند، یعنی نقاط مثبت هر دو طرف را شناسایی و به‌کار بگیریم.
نگراني واقعي غربی‌ها از برنامه هسته‌ای ایران چیست؟
به نظرم دو علت اصلی دارد؛ نخست اینکه واقعا می‌ترسند که مدیریت برنامه هسته‌ای ایران از دستشان خارج شود یعنی حس تهدید امنیتی برای خود و به خصوص متحدان منطقه‌ای خود مثل عربستان و رژیم اسرائیل را دارند. دوم اینکه، اساسا نمی‌خواهند کنترل خود را بر جریان‌های سیاسی-اقتصادی منطقه خاورمیانه از دست بدهند. بهرحال ایران یک کشور مستقل است که برنامه‌های خودش را دارد و این چیزی نیست که غربی‌ها اساسا خوش شان بیاید. به عنوان یک واقعیت باید بپذیریم که جدی گرفتن ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای و ورود به مذاکرات جدی به خصوص توسط آمریکايی‌ها به خاطر برنامه هسته‌ای مستقل ایران است. سال‌ها مقاومت و سرسختی آن‌ها هم برای این بوده که ورود به مذاکرات خود بر قدرت ایران می‌افزاید، اما اکنون با این برنامه پیشرفته هسته‌ای چاره‌ای جز مذاکره ندارند چراكه نگرانند مبادا فرصت از دست برود. البته ایران هم به دلایل مختلف چاره‌ای جز مذاکره ندارد. بهرحال این یک نیاز متقابل است. یعنی می‌خواهم بگویم که ما نمی‌توانیم روند مذاکرات را صرفا از زاویه منافع خود و نگاه بومی ببینیم، بلكه بايد بپذيريم که طرف مقابل هم وجود دارد و اینکه کلیت قضیه مهم است.
در مواضع کشورهای1+5 در مذاکرات تفاوتي هم به چشم مي خورد؟
به نظرم نه. همه نسبت به مذاکرات سرسخت هستند و بر اساس مواضع هسته‌ای خود که در روند چند دهه گذشته پدید آمده و در نهاد‌ها و ساختارهای سیاسی و استراتژیک بوروکراتیک آن‌ها شکل گرفته عمل می‌کنند. ما آمریکا را همیشه جدا کرده و معتقدیم بقیه خیلی بهتر هستند.در صورتی‌که این چنین نبوده و نیست چرا که هر کدام از اینها یک موضع خاص هسته‌ای دارند. در طول چهار پنج دهه گذشته این کشور‌ها با سختی به سمت تسلیحات اتمی رفتند، سپس ان پی تی را به وجود آوردند و سعی کردند موضوع تسلیحات هسته‌ای و استفاده از انرژی صلح آمیز هسته‌ای را در نهادهای مختلف نهادینه کنند و یک نظم هسته‌ای جهانی را که به نفع خودشان باشد به وجود آورند. در این میان ایران در شرایطی به عنوان یک کشور هسته‌ای نوظهور و با غنی سازی مستقل اورانیوم با نظم هسته‌ای کلاسیک و انحصاری در تضاد قرار گرفت. بنابراین جلوی ایران ایستادند و در این میان هرچند آمریکا با موضعی سختگیرانه‌تر با کشورمان برخورد کرد اما با نگاه به مواضع روسیه و فرانسه و انگلستان متوجه می‌شویم کم و زیاد همگی سختگیر هستند. چین کمی فرق می‌کند اما این کشور هم مواضع سخت خود را دارد.
به نظر شما پیگيری مذاکرات به صورت دوجانبه به این معناست که اگر آمریکا راضی شود سایر کشور‌ها ایرادی در ایران هسته‌ای نمی‌بینند؟
بهرحال وزن سیاسی آمریکا از دیگران بیشتر است. اهمیت آمریکا به دلیل پذیرش اصول توافق هسته‌ای است. این کشور حق و مسئولیت خود می‌داند که یک سری از نظم‌های سیاسی-امنیتی را در جهان حفظ کند که یکی از آن‌ها همین نظم هسته‌ای است. در مذاکرات هسته‌ای مسئله آمریکا به دلیل نگرانی متحدان منطقه ای‌اش مثل عربستان و رژیم اسرائیل یک مقدار پیچیده‌تر است و این مشکل را روسیه و چین برای مذاکره با ایران ندارند. البته دیگران بیشتر چانه زنی در منافع می‌کنند و اینکه در نهایت توافقی که صورت می‌گیرد منافع سیاسی-اقتصادی آن‌ها را تامین کند. مثلا سختگیری فرانسه بیشتر برای منافع است چون یک بازار عظیم فروش تکنولوژی هسته‌ای با کشورهای عربی دارد لذا طرف اعراب را می‌گیرد. یا روسیه بعضا خواهان پیشبرد همکاری‌های هسته‌ای و حفظ بازار خود با ایران است. بهرحال موافقت آمریکا با اصول توافق جامع به نظرم کلیدی تر است که این خود راه را برای چانه‌زنی برای منافع سایر بازیگران ۵+۱ باز می‌کند.
آيا واقعا تسلیحاتی شدن برنامه هسته‌ای ایران تهديدي امنيتي براي آمريكاست؟
از لحاظ تهدید مستقیم برای آمریکا خیر، هیچکس باور نخواهد کرد که حتی اگر ایران تسلیحاتی شود این تهدیدی برای آمریکا با توجه به درجه قدرت و بازدارندگی اتمی‌اش با آن همه کلاهک‌های هسته‌ای است. اما پیچیدگی‌ها و نظم منطقه‌ای به خصوص امنیت اسرائیل آمریکایی‌ها را به آن سمت می‌برد.
در مذاکرات اخیر شاهد بودیم که مقاماتی مثل آقایان صالحی و فریدون در گفت‌و‌گو‌ها حاضر شدند، حضور این افراد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
حضور بیشتر افراد تکنیکی و سیاسی در مذاکرات نشان از جدیت بیشتر موضوع و افزایش سطح مذاکرات است که این خود خوب است. این حضور می‌تواند مقدمه‌ای برای حل موضوعات فنی بوده و راه را برای دستیابی به یک سری اصول سیاسی هسته‌ای هموار و به پیشرفت مذاکرات کمک کند. ما در حال بحث موضوعی هستیم که دارای ابعاد سیاسی، راهبردی، امنیتی و تکنیکی پیچیده است وهمه این موارد باید همزمان به بحث گذاشته شده و مورد توافق قرارگيرد. برای توافق بر جنبه تکنیکی و فنی چه چیزی بهتر از حضور دکتر صالحی در مذاکرات که مسائل مربوطه را به صورت مستقیم بیان کند و راه حلی برای آن‌ها بیابد. این موضوع از لحاظ روانی سیاسی در منظر افکار عمومی برای بالا بردن سطح مذاکرات هم نشانه خوبی است.
امکان آن هست که در این مذاکرات ایران و آمریکا بر سرمسئله امنیت اسرائیل هم بحث كنند؟
مسئله امنیت اسرائیل پیچیدگی‌های منطقه‌ای و سیاسی و تاریخی خاص خود را دارد و اساسا مربوط به ایران نمی‌شود. تاکید بر تهدید ایران بیشتر یک امر خودساخته است که اسرائیلی‌ها برای اعمال فشار سیاسی در سیاست داخلی آمریکا و مسائل حزبی سیاست داخلی خود بر آن تاکید می‌کنند. البته این موضوع تاثیر و وزن خود را در مذاکرات گذاشته و از طرق مختلف مثل تهدید‌ها و تحریم‌ها و فشار سیاسی صورت گرفته است. اما اگر توافق جامع هسته‌ای شکل بگیرد این خود به خود در زاویه نگاه آمریکا به امنیت اسرائیل تاثیر خواهد گذاشت. چرا که دولت امریکا بر این باور است که با یک توافق خوب هسته‌ای می‌تواند امنیت اسرائیل را نیز تامین کند و با همین راهکار به دنبال جلب نظر کنگره است. فراموش نشود که اسرائيل برای ایران تهدید است اما آمادگی ایران برای تهدید اسراییل بیشتر به صورت تدافعی است و همه می‌دانند که ایران تهدیدی برای کشورهای منطقه نخواهد بود.
پس دلیل پافشاری اسرائیل برای جلوگیری از ایران هسته‌ای چیست؟
چون خود اسرائیل به نوعی کلاهبرداری هسته‌ای کرده و به صورت مخفیانه و ابهام آمیز برنامه هسته‌ای خود را تسلیحاتی کرده است بنابراين با ديد منفي خود، معتقد است خواه یا ناخواه این فعالیت‌های هسته‌ای ایران نیز به سمت غیر صلح آمیز سوق پیدا خواهد کرد. یعنی شبیه‌سازی از تجربه خود می‌کند. اینجاست که اسرائیلی‌ها به هر نحو در صدد جلوگیری از این امر هستند و چون خودشان از این طریق به اهدافشان رسیده اند به همین دلیل همه را به این چشم نگاه می‌کنند و سختگیری بیشتری به خرج می‌دهند.
ساختار جمهوری اسلامی ضد آمریکایی است چگونه می‌شود پس از سال‌ها حساسیت مذاکره میان ایران و این کشور از بین می‌رود؟
به‌نظرم موضوع هسته‌ای تنها موضوعی است که توانسته ایران و آمریکا را به یکدیگر نزدیک کند. ماهیت این موضوع استراتژیک و ملی است و این حس نیاز متقابل برای تعامل تا دستیابی به یک راه حل را بین دوطرف تقویت کرده است. اگر موضوع هسته‌ای و جنبه پیشرفته آن وجود نداشت ایران و آمریکا هیچ کدام‌شان ضرورتی به صحبت و مذاکره نمی‌دیدند. حتی مسائل منطقه‌ای مثل داعش که برای هر دو طرف تهدیدی فوری به حساب می‌آمد نیز نتوانست دو طرف را به هم نزدیک کند، چون گذشته تاریخی و ایدئولوژیک هر دو با هم متفاوت است. ماهیت انقلاب اسلامی دوری از آمریکا را تجویز می‌كند و قدرت ایران توسط مسئولان جمهوری اسلامی بر این اساس پایه گذاری شده است که ما هر چه از آمریکا دور‌تر باشیم قدرتمند‌تر خواهیم بود. تهدید آمریکا یک مسئله بسیار مهم در سیاست خارجی ایران به حساب می‌آید و اگر این توافق انجام شود معنای آن عوض شدن نگاه ایران نسبت به تهدید مذکور و به طورکلی بازتعریف مفهوم ثبات استراتژیک در منطقه است و این برای ایران و آمریکاخوب است چرا که خود آمریکایی‌ها هم در منطقه مشکلات عدیده‌ای از جمله تروریست‌ها و داعش و اندیشه‌های ضد آمریکایی در حال گسترش دارند و ایران تنها کشوری است که به صورت طبیعی و تاریخی می‌تواند جلوی هر نوع افراط گرایی سنی را بگیرد. مبارزه با طالبان و صدام تنها دو نمونه هستند و این را آمریکا خوب درک می‌کند.
نگاهی وجود دارد که اگر با آمریکا تعامل داشته باشیم دید کشورهايی که ما را به عنوان نماد مبارزه با استکبار می‌دانند، نسبت به ما عوض خواهد شد، نظر شما چیست؟
خاورمیانه در حال تغییر و تحول است، ممکن است در یکی دو دهه گذشته اینچنین بوده باشد اما شاهد تغییرات اساسی و انتقال‌های سیاسی قدرت بعد از تحولات عربی هستیم که نوع برخورد با کشور‌ها و ملت‌های منطقه را بسیار پیچیده می‌کند. سیاست خارجی ایران هم به ناچار باید خود را با این تغییرات تطبیق دهد که اتفاقا داده و به نظرم نوعی عمل گرایی در سیاست منطقه‌ای ایران شکل می‌گیرد که در آن ایران نسبت به هر یک از کشورهای منطقه برنامه خاص خود را دارد. مثلا عملکرد ایران در مصر با عملکرد آن در عراق یا سوریه یا بحرین یا یمن متفاوت است. بهرحال ایران بهتر است به سمتی برود که به سایر بازیگران منطقه‌ای یا غربی نشان دهد که چقدر مشارکت با ایران در مسائل هسته‌ای و منطقه‌ای می‌تواند سازنده و پر نفع باشد. اگر استراتژی‌هایی تعریف کنیم که نفع و ارزش استراتژیک همکاری با ما را به طرف مقابل نشان دهد سودمندی‌های بسیاری برای ملت ما به ارمغان خواهدآورد. به طور مثال در زمانی که لازم بود ایران به تغییر دولت نوری مالکی در عراق رضایت داد و در مبارزه با داعش به خود تردید راه نداد، این یعنی اینکه ارزش استراتژیک نقش ایران تبدیل به منفعت استراتژیک شده و از درون آن نوعی عمل گرایي پدید آمده است، چرا که بعد از آن اروپایی‌ها به سمت ایران سرازیر شدند، چرا که نگرش آن‌ها نسبت به ایران تغییر پیدا کرد چون به این نتیجه رسیدند که نزدیکی به ایران برای آن‌ها نفع استراتژیک در جلوگیری از سرایت ناامنی به اروپا خواهد داشت و این چرخش به سمت ایران در نهایت به نفع آن‌ها خواهد بود و این خود توجیه خواهد کرد که ایران کشوری خواهد شد که برای منافع ملت خود، مثل ایجاد ثبات، پیشرفت و توسعه و ایفای نقش منطقه‌ای اولویت قائل است. بعد از دو سه دهه یک قدرت منطقه‌ای مثل ایران در حال شکل گیری است که در عین حال دارای مسائل ایدئولوژیک و ارزشی است بازیگران دیگر فکر می‌کنند نزدیکی به این کشور می‌تواند برای آن‌ها نفع استراتژیک به همراه داشته باشد. بهرحال به نظر من هیچ تضادی بین اینکه یک کشور ارزش‌های ایدئولوژیکی خود را حفظ کرده و عملگرایی‌اش را در عرصه سیاست خارجی و تعاملات بين‌المللی‌اش تقویت كند وجود نخواهد داشت.
سیاست خارجی عربستان را بعد از مرگ عبدا... چگونه می‌بینید؟
آنچه که این پادشاه فعلی را از قبلی متمایز می‌کند عنصر زمان و ضرورت تطبیق با شرایط جدید است، در حال حاضر خاورمیانه عربی در حال تغییر است، نیروهای سیاسی در حوزه‌های سیاست داخلی پویایی بیشتری دارند و این به عربستان سعودی هم کشیده خواهد شد، بنابراین پادشاه جدید باید خودش را با شرایط جدید انتقالی سیاسی در درون منطقه هماهنگ کند. یک دولت مثل دولت سعودی بدون انجام تغییرات قادر به تداوم نخواهد بود و لذا آن‌ها هم باوجود دارا بودن اهرم‌های تاثیرگذار مثل قیمت نفت، حمایت غرب و غیره سرانجام باید به این تغییرات تن دهند. پادشاه جدید باید نیاز به بکارگیری نسل جوان‌تر و سیاست خارجی پیشرفته‌تر، تعادل در مسائل سیاست داخلی را درک و عملی کند. بنابراین تغییر در سیاست عربستان به دلیل تغییر در منطقه اجتناب ناپذیر است و سعودی‌ها سعی خواهند کرد در سیاست خارجی خود در درون منطقه و روابط شان با غرب تجدیدنظر کنند. تمام اینها برای جلوگیری از سرایت تاثیرات منفی تحولات منطقه‌ای مثل حقوق اقلیت‌ها، حکمرانی خوب، دموکراسی سازی و غیره بر سیاست داخلی عربستان است.
روابط آن‌ها با ایران در حال حاضر چگونه است؟
رابطه سعودی‌ها با ایران خوب نیست، اما به نظرم مجبور به تجدید نظر دراین زمینه خواهند بود. الان چندین سال است که در مورد سعودی‌ها باوجود تلاش‌هایی که در داخل ایران برای نزدیکی به روابط می‌شود مشکلات حل نشده است. البته مدیریت روابط سیاسی با عربستان در سیاست خارجی ما یک اصل به حساب می‌آید چرا که اگر این رابطه تجدید نشود آن‌ها به سمت تقویت روابط با غرب سوق پیدا می‌کنند که ممکن است دردسرساز باشد، بنابراین مدیریت آن‌ها برای ایجاد ثبات در منطقه ضروری است. ضمن اینکه عربستان بهرحال یک همسایه پرقدرت ایران است که باید با آن روابط معقول برقرار کرد. اکنون عربستان، سیاست خارجی‌اش را به گونه‌ای تنظیم کرده که مقابل ایران باشد مثلا سرسختانه شروع روند صلح در سوریه را منوط به کناره گیری اسد می‌داند. به نظرم تندروهای سعودی با توجه به روی کار آمدن دولت اعتدال در ایران و نزدیکی غرب به ایران تا حدودی در آینده منزوی می‌شوند و این خود زمینه را برای تجدیدنظر در روابط با ایران فراهم می‌کند. البته اینکه باور داشته باشیم این کشور روابط دوستانه و نزدیک با ما برقرار می‌کنند یک مقدار از واقعیت به دور است چرا که دو کشور رویکردهای متفاوتی نسبت به مسائل منطقه‌ای و روابط با غرب دارند.
آینده سه کشورقدرتمند منطقه (ایران، ترکیه و عربستان) را چگونه می‌بینید؟
ترکیه کشوری پویا با اقتصاد قدرتمند و در حال رشد است، اما توانایی سیاسی-استراتژیک، انگیزه و سابقه ایران و عربستان را در مسائل خاورمیانه ندارد. ایران و عربستان هم از لحاظ ارزشی و هم از لحاظ ژئوپلتیک دو بازیگر با انگیزه و مصمم برای حضور فعال در مسائل خاورمیانه هستند. آن‌ها راحت مسائل امنیت ملی خود را به اصول سیاست خارجی خود در منطقه وصل می‌کنند و تصمیم می‌گیرند. اما سیاست داخلی ترکیه با آن گرایشات به غرب و حضور نهاد‌ها و ساختارهای بوروکراتیک و سکولار اساسا اجازه چنین کاری را به دولت ترکیه نمی‌دهد. بنابراین ترکیه یک بازیگر عمیق سیاسی در مسائل منطقه نیست. عربستان سعودی یک بازیگر سیاسی است و کشور ما نیز پویایی بسیاری دارد که به اعتقاد من ظرفیت‌های آن از دو کشور دیگر بیشتر است و در آینده وضعیت خاورمیانه به نوعی به جایگاه ایران مربوط می‌شود و اینکه سایر کشور‌ها به چه گونه‌ای بخواهند خودشان را با شرایط ایران هماهنگ كند. شاید ما از لحاظ اقتصادی در شرایط مناسبی نباشیم اما به لحاظ وزن و نقش سیاسی و راهبردی در موقعیت خوبی به سر می‌بریم و به این دلیل دیگر بازیگران منطقه نگران پیشرفت ایران هستند. فراموش نشود اگر یک توافق هسته‌ای نیز انجام شود مسائل اقتصادی نیز به نوعی مرتفع خواهد شد و سرانجام برای موقعیت ایران یک شرایط جامع به دست خواهد آمد که این برپایه‌های قدرت ایران می‌افزاید. فقط این را بگویم که اکنون در تمام منطقه ما شاهد مشکلات قومی، قبیله اي و تضعیف سیاسی دولت‌ها هستیم، یعنی یک مشکل سیاسی به سرعت تبدیل به یک بحران می‌شود، اما چنین مشکلی در ایران وجود ندارد، چون سابقه دولت در ایران قوی است.
ایران را می‌توان بازیگر اصلی تحول در یمن دانست؟
هر تحول سیاسی در یک کشور خاورمیانه تا حد زیادی به ظرفیت‌های محلی آن کشور ارتباط دارد. شما حتی اگر خواهان ایفای نقش باشید اما شرایط محلی و مردم آن منطقه موافق چنین تغییری نباشد مسلما موفق نخواهید بود و این یک واقعیت مسلم است. یمن نیز یک تحول سیاسی جدید را تجربه می‌کند و آرایش نیروهای سیاسی در ساخت قدرت این کشور در حال تغییر است، لذا طبیعی است که نقش بازیگران منطقه‌ای از جمله ایران در روابط خارجی این کشور هم به همراه آن بازتعریف شود. ایفای نقش سیاسی ایران در یمن به گونه‌ای که بر اهمیت نقش آن در ایجاد توافق سیاسی یا تشکیل یک دولت ائتلافی و فراگیر و تداوم آن بیفزاید خوب است. ما نباید از ایفای نقش در یمن هراس داشته باشیم یا آن را پنهان کنیم، برعکس باید بر جنبه نقش سیاسی و سازنده خود در روند انتقالی یمن تاکید کنیم تا ارزش مشارکت استراتژیک با ما برای دیگران بیشتر به چشم بیاید.
حضور تانك هاي تركيه در خاك سوريه را چگونه تعبير مي كنيد؟
بهتر است این حرکت ترکیه را بیش از حد پیچیده کنیم. به اعتقاد من این موضوع بسیار ساده است، دولت حزب عدالت و توسعه از ابتدا دولتی پوپولیسم و سیاسی بوده و خیلی به نقش تبلیغات توجه داشته و بسیار مایل است نشانه‌های تاریخی و عثمانی گرایی را در خود زنده كند و از آن برای تاثیرگذاری بر سیاست داخلی و محبوبیت خود بهره‌مند شود. دولت اسلام گرای ترکیه از دواصل ایدئولوژی و بازگشت به تاریخ و اقتصاد پویا و قوی و رو به رشد برخوردار است. اگر بتواند بین این دو اصل ادغامی انجام دهد در سیاست داخلی موفق است. این دو اصل برای مردم ترکیه بسیار مهم هستند. پس به نظرم این حرکت بیشتر حرکتی تبلیغاتی برای سیاست داخلی خودشان بوده است. اگر دولت اردوغان توانایی اقدام خاصی علیه حکومت بشار اسد را داشت در چند سال گذشته انجام می‌داد.
جایگاه امروز اسد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
موقعیت امروز اسد بهتر از یکسال گذشته است. البته این به معنای بازگشت موقعیت او به قبل از بحران سوریه نخواهد بود. آینده سوریه در تشکیل یک دولت ائتلافی البته بنظر می‌رسد که با حضور اسد در راس آن است. وقتی متغیر‌های جدید مثل تروریسم و احتمال فروپاشی دولت سوریه و آثار زیانبار آن برای امنیت و ثبات منطقه‌ای مطرح شد شرایط به نفع اسد تغییر کرد. بازیگران غربی مثل آمریکا و کشورهای اروپایی هم که از مخالفان حمایت می‌کردند امروز به این نتیجه رسیده‌اند که دیگر مثل قبل نمی‌توانند از مخالفان اسد حمایت مالی و حتی معنوی بکنند چون موضوع به تروریسم و حفظ نظم سنتی در منطقه یعنی جلوگیری از تجزیه کشور‌ها در منطقه بر می‌گردد. بنابراین مخالفان رفته رفته ضعیف‌تر می‌شوند.
در طول مذاکرات اخیر و زمانی که گفت‌و‌گو‌ها با آمریکا داغ بود، روحانی از روسیه انتقاد کرد، به نظر شما این نوعی گرایش به غرب محسوب می‌شود؟
نه، دولت یازدهم و کلا دولت در ایران به آن درجه از بلوغ رسیده است که شرق و غرب اهمیت چندانی نداشته باشند و این بحث بیشتر یک بحث روشنفکری انتقادی به حساب می‌آید، سیاست خارجی ما به گونه‌ای تعریف شده و خواهد شد که به دنبال چند جانبه گرایی با پیروی از رویکردهای مستقل باشیم که در این چند جانبه گرایی چین و روسیه و غرب هر کدام جایگاه خاص خود را دارند که در مجموعه غرب ما به صورت سنتی با اتحادیه اروپا همکاری داشتیم و امروز هم با آمریکا در حال همکاری و گفت‌و‌گو هستیم و این به معنای انزوای روسیه در نگاه ما نخواهد بود چرا که به صورت سنتی ما همیشه با روسیه ارتباط داشته‌ایم. اینکه ایران به آمریکا نزدیک شود ارتباطی به روابط ایران با روسیه و چین نخواهد داشت ومنافع دولت هم در این است که همزمان با همه کشور‌ها ارتباط داشته باشد.
گزارش: سامان صابريان- ارسلان ابدي
منبع: روزنامه قانون/ 10 اسفند 1393
نظر شما