رضا زندی :عربستان سعودی در هفدهمین اجلاس وزرای مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) بی‌سر و صدا حضور داشت، وقتی موضوع جلسه وزراء به تمدید دوره دبیرکل ایرانی مجمع رسید. محمدحسین عادلی، دو سال پیش، در اولین آزمون مهم دیپلماسی دولت روحانی، در تهران به دبیرکلی GECF انتخاب شده بود. دوره دبیرکل روس پیش از عادلی بدون رای مخالف دیگر کشورها (با معرفی نکردن کاندیدا) یک بار تمدید شده بود. انتخاب دبیرکل اما در تهران چنان بازی پیچیده‌ای بود که بلافاصله پس از اتمام اجلاس وزراء، بیژن زنگنه درباره آن گفت: «خیلی سخت بود. خیلی سخت بود.» چطور سعودی‌ها کار اجلاس تهران را پیچیده کردند؟
***
اختلاف ایران و عربستان در موضوعات منطقه، از آفتاب در روز پدیدارتر است. امارات، متحد نزدیک عربستان در تحولات خاورمیانه است. پس نه‌تنها حاکم امارات به تهران نیامد که وزیر نفت این کشور هم از حضور در اجلاس وزرای مجمع کشورهای صادرکننده گاز امساک ورزید. بازی‌شان اما پشت پرده بود؛ زمانی که کار به ماجرای تمدید دبیرکل ایرانی مجمع رسید. یک منبع آگاه به «صدا» می‌گوید: «در حقیقت پشت ماجرا برای سخت کردن تمدید دبیرکل ایرانی GECF عربستان سعودی بود.» وقتی نیجریه و لیبی، پیش از شروع هفدهمین اجلاس وزراء در هتل همای تهران کاندیدا معرفی کردند یعنی برای تمدید دبیرکلی محمدحسین عادلی بین وزراء اجماع وجود نداشت. روس‌ها نامزد معرفی کردند اما به نفع ایران کنار کشیدند. نامزد لیبی تنها یک رای آورد و کنار رفت تا نامزد نیجریه رقیب عادلی باشد. «وزراء دوباره از من سوال و جواب کردند و من برنامه‌هایی که انجام داده بودم را گفتم. برنامه‌های آینده‌ام را هم توضیح دادم.» این را محمدحسین عادلی به «صدا» می‌گوید و از لحن گفتارش معلوم است که انتظار سوال و جواب دوباره را نداشته است. هنوز چهره پر‌التهاب حسین کاظم‌پور اردبیلی، نماینده ایران در هیات عامل GECF پیش چشم‌ام است که چطور دوبار در جلسه بسته وزراء را باز کرد و عادلی و یکی از وزرای عضو را فورا به درون جلسه برد. شنبه عصر، لحظات سختی بر هیات ایرانی گذشت.
***
دبیرکل سازمان‌هایی نظیر اوپک و مجمع کشورهای صادرکننده گاز صرفا مسوول اداره دبیرخانه و مجری مصوبات وزرا است. زنگنه هم پس از پایان اجلاس سران، بر رعایت وزن واقعی ماجرای انتخاب دبیرکل ایرانی GECF و پرهیز از افراط و تفریط تاکید داشت. یک نکته اما عین واقعیت است. اگر در تهران، آنهم پیش از برگزاری اجلاس سران، دبیرکلی ایران بر مجمع کشورهای صادرکننده از دست می‌رفت برای دولت ایران شکست دیپلماتیک منظور می‌شد. چه کسانی از این شکست خوشحال می‌شدند. عربستان در راس آنها قرار نداشت؟! «آقایان زنگنه و کاظم‌پور اردبیلی نقش مهمی در حفظ جایگاه دبیرکلی ایران ایفاء کردند. وقتی کار گره خورد آقای زنگنه پیشنهاد داد که از همه کاندیداها از ابتدا مصاحبه شود. چون می‌دانست که کاندیدای ایران اصلح است و می‌تواند نظر وزراء را جلب کند. در حقیقت فراست بخرج داد.» شش کشور به کاندیدای ایران و شش کشور به کاندیدای نیجریه تمایل نشان دادند. جالب اینکه وزیر نفت قطر به کاندیدای ایران رای داد. جلسه که طولانی شد همه 12 عضو اصلی تصمیم گرفتند پشت کاندیدای ایران بایستند. این برای دولت روحانی نه فقط پیروزی دیپلماسی انرژی، که یک موفقیت منطقه‌ای بود. بازیگران پشت پرده هم پیام اجلاس تهران را شنیدند.
***
وزرای نفت و انرژی کشورهای صادرکننده گاز، هر روز ساعت 10 صبح چه چیزی را دریافت می‌کنند؟ مدل جهانی گاز کجا منتشر خواهد شد؟ چطور می‌توانید آن‌را دریافت کنید؟ آیا مجمع کشورهای صادرکننده گاز، می‌خواهد مانند اوپک از طریق مدیریت عرضه بر قمیتهای گاز تاثیر بگذارد؟ آخرین وضعیت تولید، مصرف و تجارت گاز چیست؟ رسیدن به یک شاخص، برای واحد‌سازی قیمت گاز چطور امکان‌پذیر است؟ آیا ایران باید به سرعت در بازار LNG جهانی حاضر شود یا تا بالا آمدن قیمت‌ها پس از دوره نزولی آن صبر کند؟ گاز چه نقشی بر روابط تهران- رباض خواهد داشت؟ برنامه‌های آینده مجمع کشورهای صادرکننده گاز چیست؟ گفت و گوی اختصاصی «صدا» با محمدحسین عادلی را که سه‌شنبه گذشته پس از اتمام سومین اجلاس سران گاز تهران انجام شد بخوانید. هر چند عادلی با داستان انتخاب خودش محتاطانه روبه‌رو شد. من هم با درک شرایط گذشتم. چند ساعت پس از این مصاحبه راهی دوحه شد. رییس اسبق بانک مرکزی و سفیر ایران در ژاپن، کانادا و انگلیس حالا یک دوره دو ساله دیگر دبیرکل GECF است.
· آقای عادلی، چه اتفاقی افتاده بود که حتی پیش از تشکیل جلسه عادی وزراء معلوم بود که تمدید دبیرکلی شما رای اجماع همه وزراء را ندارد. در غیر اینصورت لیبی و نیجریه کاندیدا معرفی نمی‌کردند. کاندیدای روسیه هم معلوم بود که به نفع ایران کنار خواهد رفت؟
- بهتر است بنده درباره آنچه گذشته است صحبت نکنم. در عوض همین جا از همه 12 عضو اصلی که نهایتا با تمدید دبیرکلی‌ام موافقت کردند تشکر کنم. بهرحال کشورها نظرات متفاوتی دارند و تلاش می‌کنند تا هر کدام به ارتقاء جایگاه مجمع کشورهای صادرکننده گاز و دبیرخانه آن کمک کنند. همینطور مایلم از 7 کشور ناظر که به سیاست‌های دبیرکل اعتماد دارند سپاسگزاری کنم.
* اما چهار سال پیش، به هنگام تمدید دوره دبیرکلی آقای لئونید بوخانوفسکی، این ماجراهای پیچیده نبود. جدا از رقابت‌های پشت پرده منطقه‌ای، فکر نمی‌کنید در مقطعی برخی سیاست‌ها برای انتقال دبیرخانه GECF از دوحه به وین یا پایتخت یکی از کشورهای اروپایی باعث شکل‌گیری چالش برای تمدید دبیرکلی شما بود؟!
- در این مورد که می‌گویید اظهار نظری ندارم. فقط همین را می‌توانم بگویم که وزیر نفت کشور قطر به تمدید دبیرکل ایران رای داد.
* شما در جلسه هفدمین اجلاس عادی هفدهمین اجلاس وزراء، یک بار از جلسه بیرون آمدید و به اتاق‌تان رفتید. احتمالا برای اینکه تمدید دبیرکلی‌تان در همان مرحله اول رای نیاورد! بعد شاهد بودم که دوباره از شما خواستند به جلسه برگردید. درست است که وزراء بعد از دو سال همکاری با جنابعالی، دوباره مثل روز اول با شما مصاحبه کردند؟!
- بله. به جلسه برگشتم تا به پرسش‌های وزراء درباره برنامه‌های آینده‌ام پاسخ دهم. من هم توضیح دادم که بنا دارم برنامه‌هایی را که در دو سال گذشته آغاز شده است ادامه دهم. مجمع کشورهای صادرکننده گاز در دو سال گذشته از یک مجمع اداری به یک سازمان مطرح بین‌المللی مبدل شد که در سال 2010 در سازمان ملل ثبت گردید و با نهادهای بین‌المللی از جمله مجمع جهانی انرژی (IEF) ارتباطات باکیفیتی برقرار کرد. وقتی به دبیرخانه GECF رفتم بحث ایجاد یک سامانه جهانی مبادله اطلاعات گاز که ایده‌اش را IEF مطرح کرده بود در جریان بود. تمام تلاشم را کردم تا این سامانه شکل بگیرد.
· چه شد که ایده تشکیل «سامانه جهانی مبادله اطلاعات گاز» را مجمع جهانی انرژی داد نه مجمع کشورهای صادرکننده گاز؟! آنوقت شما در آن چه نقشی داشتید؟
- عرض کردم که ایده شکل‌گیری این مدل در IEF شکل گرفته بود چون آن مجمع اساسا مسوول دیالوگ بین کشورهاست. ولی وقتی من به دبیرخانه مجمع کشورهای صادرکننده گاز رفتم هنوز هیچ کاری در سطح جهان انجام نشده بود. تمام تلاشمان را کردیم که این سامانه با همکاری سازمان‌های دیگر اجرایی شود. حالا هم 73 کشور به این سامانه پیوستند. ما بعنوان GECF، مسوولیت نظارت بر اطلاعات و داده‌های این سامانه را بر عهده داریم. تا حالا هم سه کارگاه بزرگ آموزشی برای کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین انجام داده‌ایم. با همکاری همه کشورهای عضو، مجمع کشورهای صادرکننده گاز را به جایی رسانده‌ایم که با تمام جهان در تعامل و همکاری است.
· جدا از میزان مصارف و تولید جهانی گاز دقیقا چه پارامترهایی در این سامانه مدنظر قرار گرفته است؟
- همه اطلاعات مربوط به گاز کشورها در این سامانه ثبت می‌شود. همه پارامتر‌های بازار گاز هم از قبیل عرضه، تقاضا، قیمت حمل و نقل، ذخیره‌سازی و قراردادهای گازی در این مدل ثبت می‌شود. آمار انواع مصارف کشورها از جمله مصارف نیروگاهی، صنعتی و خانگی و صادرات آنها به تفکیک خط لوله و ال.ان.جی در این مدل موجود است. از داده‌های این سامانه برای مدل جهانی گاز خودمان استفاده می‌کنیم تا چشم‌اندازی از وضعیت گاز در آینده و بازار آن ارائه نماییم. با استفاده از این مدل همچنین می‌توانیم مشخص کنیم که چه مناطقی از جهان در آینده بیشترین تولید و چه مناطقی بیشترین مصرف گاز را خواهند داشت. به این ترتیب روشن خواهد شد که چه مناطقی قابلیت تبدیل شدن به «هاب انرژی» را دارند. اینگونه اطلاعات، تصمیم‌گیری‌ها را آسان خواهد کرد.
* هر کشوری هر عددی را بعنوان تولید، مصرف و صادرات گازش ارائه داد شما قبول کرده و در مدل قرار می‌دهید؟!
- خیر. آمار و ارقام را صحت‌سنجی می‌کنیم. در حقیقت دبیرخانه GECF روی داده‌ها ارزیابی کیفی انجام می‌دهد.
* سامانه اطلاعات و داده‌ها را فقط به دولت‌ها عرضه می‌کنید یا هر شرکتی بخواهد می‌تواند از شما بخرد؟
- اطلاعات فروخته نمی‌شود. وقتی جمع‌آوری و تکمیل شد از طریق سایت IEF و GECF در اختیار عموم قرار می‌گیرد. هدف ما از این کار شفاف‌سازی در حوزه گاز است نه یک کار اقتصادی و بازرگانی.
* در هفدهمین اجلاس وزراء از «شکل‌دهی به مدل جهانی انرژی» بعنوان یکی از دستاوردهای دوران دوساله دبیرکلی خود در GECF نام بردید؟!
- ما در این اجلاس از دستاوردهای مختلف نام بردیم. مدل جهانی انرژی و گاز یکی از مهمترین‌ها بود. این مدل آماده شده و نخستین نتایجش در نشست وزراء در تهران به‌طور خلاصه ارائه شده است. تشکیل تیم نظارت بر بازار گاز یکی دیگر از دستاوردهای مهم دو سال گذشته بود که برای رصد تحولات بازار گاز شکل گرفت. یک نرم‌افزار موبایلی هم تولید و آن‌را روی تلفن همراه وزراء و معاونین وزرای نفت و انرژی کشورهای عضو نصب کردیم. آقایان وزراء و معاونین‌شان هر روز صبح ساعت ده به وقت دوحه از طریق این نرم‌افزار موبایلی از آخرین تحولات بازار جهانی گاز، چه در حوزه قیمت و چه در خصوص میزان عرضه و جزییات معاملات روزانه بازار گاز مطلع می‌شوند. این کار بسیار مورد توجه وزراء قرار گرفت.
* شما با اغلب وزراء و سران شرکت کننده در کنفرانس تهران ملاقات کردید. آیا آنان درخصوص نشست‌های تهران در مقایسه با جلسات قبل، چه در بخش وزیران و چه در حوزه سران نکته‌ای را مورد توجه قرار ندادند؟
- می‌توان گفت اجلاس تهران، بااهمیت‌ترین اجلاس تاریخ GECF بود. چراکه در این اجلاس بیشترین وزراء شرکت کردند. در حقیقت بجز دو کشور بقیه وزرای کشورهای عضو و ناظر در دو جلسه وزراء و سران شرکت کردند. سران 8 کشور عضو و یک رئیس‌جمهور هم بعنوان میهمان ویژه به تهران سفر کردند که سابقه نداشت. بنابراین از نقطه نظر تعداد شرکت‌کنندگان، اجلاس وزراء و سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز در تهران بی‌سابقه بود. موضوعات مهمی هم در این اجلاس مطرح و بعنوان بیانیه نشست سران تصویب شد که مخالفت با تحریم یکجانبه کشورها علیه اعضای GECF و توجه به محیط زیست و ایجاد حساسیت درباره مصرف سوخت‌های آلاینده نظیر زغال سنگ از جمله موارد مهم است. بعنوان دبیرکل مجمع کشورهای صادرکننده گاز، در همین راستا پیام نشست سران مجمع را به اجلاس تغییر اقلیم کاپ 21 هفته آینده به پاریس خواهم برد.
*آقای دکتر، بین GECF و اوپک یک فرق مهم وجود دارد. اوپک یک سازمان است و GECF یک مجمع که بیشتر نقش مشورتی دارد. شما فکر می‌کنید مجمع کشورهای صادرکننده گاز در آینده آمادگی تبدیل شدن به یک سازمان تاثیرگذار در مبادلات گازی دنیا را دارد؟
GECF- همین الان هم از نظر ساختاری یک سازمان کامل است. همان ساختار رسمی را که اوپک دارد ما هم داریم. اما مایلم به این نکته اشاره کنم که ما نمی‌خواهیم مانند اوپک، یک کارتل شویم. به این معنا که با کنترل مستقیم تولید و عرضه در بخش گاز، بازار را تحت تاثیر قرار دهیم.
· یعنی GECF به‌خاطر بالا بردن قیمت گاز، بازار را مدیریت نخواهد کرد؟
- به این معنی که بخواهیم از طریق مدیریت عرضه بر قیمت‌های گاز تاثیر بگذاریم، خیر. این‌کار را نخواهیم کرد. ما از طریق محدود کردن عرضه در بازار دخالت نخواهیم کرد.
* اما رییس‌جمهور ترکمنستان در سومین اجلاس سران GECF، خواهان مشارکت کشورهای عضو برای شکل‌دهی یک قیمت واحد برای معاملات گاز شد. آقای پوتین هم از آمادگی روسیه برای ایجاد بورس گاز خبر داد. آیا نمی‌توان از این اظهارات، تمایل اعضاء را برای تعیین یک قیمت واحد برای مدیریت بازار برداشت کرد؟
- به این نکته توجه داشته باشید که همین الان هم در برخی مناطق بورس گاز تشکیل شده و قیمت گاز به‌صورت منطقه‌ای در بورس تعیین می‌شود. نکته‌ای که بنده عرض کردم این بود که GECF از طریق کم و زیاد کردن عرضه به منظور رسیدن به سطحی از قیمت گاز، بازار را تحت تاثیر قرار نخواهد داد. الان در آمریکا بورس گاز «هانری هاب» را داریم که معاملات زیادی در آن انجام می‌شود و گاز قیمت روزانه مشخصی دارد. انگلیس هم بورس گاز دارد (ان‌بی‌پی). بورس گاز در مرکزی شکل می‌گیرد که گاز در حجمی بالا و به تعداد زیاد و قابل توجهی در آن معامله شود. در آن بورس می‌توان انتظار داشت که گاز قیمت مشخصی پیدا کند.
* فکر می‌کنید که در آسیا و خاورمیانه بتوانیم بورس گازی داشته باشیم که قیمت گاز در آن تعیین شود؟ یا ایده روسیه برای تشکیل بورس گاز محقق شدنی است؟
- همین حالا ژاپن دارای بورس گاز است و در کشورهای آسیایی، سنگاپور هم تمایل دارد چنین بورسی را ایجاد کند. تشکیل بورس گاز در خاورمیانه یا روسیه هم به این بستگی دارد که چه حجمی گاز و چه تعدادی معامله امکان تحقق در آن بورس را دارد. روسیه حدود 37 درصد صادرات گاز دنیا را در اختیار دارد و عرضه‌کننده بزرگی است. بنابراین پتانسیل تشکیل بورس گاز را دارد. اما اینکه کدام کشور بتواند بورس گاز را تشکیل دهد همانطور که عرض کردم بستگی به موقعیتش و حجم گازی دارد که در بورس معامله می‌کند. هر کشوری که بتواند تعداد بیشتری از معاملات گازی را جذب کند موفق‌تر خواهد بود.
* به هر حال تعیین قیمت یکسان برای گاز به جهت اینکه قیمت گاز منطقه‌ای است و قراردادهای گاز طولانی‌مدت است امکان تحقق کمی دارد. مثلا همین الان در آمریکا هر واحد گاز (یک میلیون بی‌تی‌یو) کمتر از 3 دلار است در حالی که در ژاپن حدود 7.5 تا 8.5 دلار است. اما فعلا نمی‌توان مانند نفت که بورس لندن برای نفت خام برنت و یک بورس در نیویورک برای نفت خام سبک آمریکا قیمت‌ها را تعیین می‌کند، چند بورس منطقه‌ای برای گاز تشکیل داد. به نظر شما می‌توان این سناریو را برای تعیین قیمت گاز در نظر گرفت؟
- بله. می‌توان موضوع تشکیل بورس گاز و تعیین قیمت منطقه‌ای‌اش را اینطور که تشریح کردید در نظر گرفت. اما تشکیل بورس‌های منطقه‌ای و قیمت‌گذاری گاز بر اساس آنها در مناطق مختلف نیاز به گذشت زمان دارد. یک پروسه طولانی است.
*آقای دکتر عادلی، آینده تجارت گاز بیشتر بصورت صادرات با خط لوله است یا گاز مایع ((LNG؟
- اجازه بدهید بر اساس مدل جهانی گاز که در دبیرخانه GECF تهیه شده است پاسخ شما را بدهم. در حال‌حاضر حدود 30 درصد تجارت گاز بصورت LNG است. البته این رقم تا سال 2035 رشد کرده و به حدود 44 درصد خواهد رسید. اما دوباره صادرات جهانی LNG کاهش می‌یابد. و بالاخره در سال 2040 به حدود 40درصد خواهد رسید.
*با این اوصاف می‌توان پیش‌بینی کرد که در سالهای آینده قیمت بهتری برای صادرات گاز خواهیم داشت؟
- فعلا تا حدود 5 سال آینده قیمت‌های بالایی برای گاز پیش‌بینی نمی‌توان کرد. اما بعد از آن پیش‌بینی می‌شود که توازن عرضه و تقاضا به نفع تقاضا بشود و قیمت‌ها افزایش یابد.
* با این اوصاف می‌توانیم شاهد قیمت‌های بهتری در آینده باشیم؟ چون صادرات بوسیله خط لوله طولانی‌مدت‌تر است اما قراردادهای صادراتی بصورت گاز مایع کوتاه‌مدت است، بنابراین آیا می‌توانیم استدلال کنیم که قیمت گاز در سالهای آینده صعودی خواهد بود؟
- اول اینکه قراردادهای صادراتی گاز مایع هم طولانی‌مدت است. اغلب قراردادهای گاز مایع صادراتی قطر و یا الجزایر که صادر‌کنندگان بزرگ گاز مایع هستند بلندمدت است. البته در سالهای اخیر در کنار این قراردادهای بلندمدت گاز مایع بصورت تک‌محموله (در کشتی‌های مخصوص انتقال گاز مایع) هم فروخته می‌شود. دوم آنکه فرمول قیمت گاز معمولا به نفت یا فرآورده‌های نفتی وابسته می‌شود. بنابراین قیمت گاز تابعی از قیمت سوخت‌هایی نظیر نفت یا فرآورده‌های آن است و می‌تواند با توجه به شرایط جهانی بالا و پایین شود.
* بر اساس مدل جهانی گاز GECF بیشترین رشد مصرف گاز در سالهای آینده در کدام کشورها صورت خواهد گرفت و بزرگترین تولیدکنندگان گاز کدام کشورها خواهند بود؟
- بیشترین رشد مصرف گاز را کشورهای آسیایی در چین، هند، و نیز خاورمیانه و آمریکای لاتین خواهند داشت و بیشترین تولید گاز را در کشورهای سی‌ای‌اس. مدل جهانی گاز ما کشورها را به چند دسته تقسیم کرده است. کشورهای با تولید بالا که عبارتند از روسیه، آمریکا، ایران و استرالیا. کشورهای با تولید متوسط عبارتند از کشورهای آفریقای شرقی و خاورمیانه، تولیدکنندگان کم که سطح تولید خود را بالا نمی‌برند که عبارتند از قطر و مصر. از اکنون تا 2040 دسته اول 1561 بی‌سی‌ام (میلیارد متر مکعب) و دسته دوم 981 بی‌سی‌ام و دسته سوم 82 بی‌سی‌ام به تولید اضافه خواهند کرد. و در عین حال کشورهایی نیز تولیدشان کاهش می‌یابد. حدود 305 بی‌سی‌ام از تولید آنها کاسته می‌شود.
* به نظر شما در آینده بیشترین تهدید برای تولیدکنندگان گاز عضو GECF از طرف انرژی‌های تجدید‌پذیر صورت خواهد گرفت یا از جانب تولیدکنندگان گاز شیل؟
- رقیب بزرگ گاز، زغال سنگ است که نسبت به گاز قیمت‌های پایین‌تری دارد اما دارای آلایندگی بیشتری است. به همین دلیل اعضای مجمع کشورهای صادرکننده گاز تلاش می‌کنند تا مضرات استفاده از زغال سنگ را برای جهان تبیین کنند. ارسال پیام GECF به اجلاس محیط زیستی «کاپ 21» هم با این هدف در نشست سران تصویب شده است. همانطور که می‌دانید هم اکنون در برخی کشورها نظیر چین، زغال سنگ سوخت اول مصرفی‌شان است.
*اگر ارزش حرارتی گاز و زغال سنگ را در نظر بگیریم، زغال سنگ چقدر از گاز ارزان‌تر است؟
می‌توانم بگویم به لحاظ ارزش حرارتی در یک میزان واحد، گاز 40 درصد حرارت بیشتری از زغال سنگ تولید می‌کند و البته پاک‌تر است.
· فارغ از حضور پر‌رنگ روسیه و قطر در بازارهای صادراتی امروز جهان کارشناسان معتقدند که ایران بازیگر موثر و تغییر‌دهنده بازار در سالهای آینده خواهد بود. چراکه قطر عمده گاز تولیدی‌اش را پیش‌فروش کرده و میادین گازی‌اش را بجز میدان برزان، که حدود 10 میلیارد متر مکعب ذخیره دارد، توسعه داده است. روسیه هم اغلب میادین گازی اش را توسعه داده و صادرات گاز بزرگی دارد. تنها ایران است که بزرگترین ذخایر گازی جهان را در اختیار دارد اما تنها یک درصد صادرات گاز دنیا را داراست. به دلیل حجم گسترده گاز‌رسانی، جدا از رشد جمعیت، طبیعتا نیازهای آتی بزرگی برای گاز‌رسانی نخواهد داشت. جنابعالی با این نظریه که ایران بازیگر موثر و تغییر‌دهنده آینده بازار گاز است موافقید؟
- همینطور است که گفتید. ایران بازیگر موثر یا Game Changer بازار گاز خواهد بود. به شرط آنکه موانع پیش روی توسعه ظرفیت تولیدش را از پیش پا بردارد. یکی از مهمترین موانع هم تحریم‌ها علیه صنعت نفت و گاز ایران بود که حالا امیدواری وجود دارد پس از توافق ایران با قدرت‌های 1+5 این تحریم‌ها مرتفع شده و سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت نفت و گاز برای توسعه ظرفیت تولیدی به سرعت افزایش یابد.
* اما ایران قبل از اعمال تحریم‌های گسترده سالهای اخیر هم نتوانسته بود سهم مهمی از بازار صادراتی گاز کسب کند. جدا از حجم کوچکی به ارمنستان، تنها بازار صادراتی گاز ایران، ترکیه بوده است. به نظر می‌رسد موانعی دیگر در ایران بر سر افزایش ظرفیت تولید و صادرات گاز وجود داشته باشد.
- قبول دارم که مشکلات متعددی وجود داشته است. از جمله اینکه شرایط قراردادی ایران از جذابیت لازم برای شرکت‌های خارجی برخوردار نبوده است. یا مشکلاتی پیش روی نحوه صادرات و قیمت‌های صادراتی وجود داشته است. اما لازم است به این نکته توجه داشته باشید که امروزه برای توسعه میادین نفتی و گازی، آنها را به جهت جذابیت و اقتصادی بودن گزینش می‌کنند. به همین دلیل است که می‌بینید تولید گاز آمریکا علیرغم کاهش قیمت، خیلی افت نکرده است. زیرا تولیدکنندگان به سوی میادینی گرایش دارند که سود بیشتری بدهد و هزینه کمتری داشته باشد. ایران هم باید در توسعه ظرفیت‌های گازی‌اش به اولویت‌بندی‌ها و گزینش‌ها توجه کند.
* آیا مدل جدید قراردادهای نفتی ایران می‌تواند خلاء جذابیت برای سرمایه‌گذارهای شرکت‌های خارجی را پر کند؟
- اجازه بدهید این قراردادها ابتدا توسط مسوولین ایران رونمایی شود تا بتوانیم درباره آن سخن بگوییم.
*آقای زنگنه در نشست خبری پایانی سران GECF گرفتن سهم بازار را در صادرات گاز مهمتر از قیمت‌های اولیه صادراتی عنوان کردند. چراکه معتقد بودند وقتی کشوری وابسته به دریافت گاز شد، قیمت گاز هم به مرور خودش را اصلاح می‌کند. همانطور که می‌دانید بحث تعیین قیمت یکی از معضلات مهم پیش روی تصمیم‌گیرندگان صادرات گاز است. تجربه‌های گذشته باعث شده است به نوعی دست و دل مدیران در این زمینه بلرزد.
- سیاستی که آقای زنگنه درباره لزوم گرفتن سهم بازار به آن اشاره کرده‌اند سیاست درستی است. معمولا قیمت‌ها بعد از مدتی و به مرور خود را اصلاح می‌کنند. حتما این موضوع درست است که وارد شدن به یک بازار مهمتر از قیمت است. تا وقتی بازاری وجود ندارد و سهمی از آن در دستمان نیست صحبت از سود کم یا زیاد منطقی نیست.
* اما برخی منتقدان معتقدند که به‌دلیل طولانی‌مدت‌بودن قراردادهای گازی، اگر قراردادی با قیمت پایین منعقد شود سخت بتوان آن‌را اصلاح کرد و ضرر آن هم برای کشور بلندمدت است.
- قبلا هم عرض کردم که قراردادهای گازی معمولا فرمول قیمت دارد. و این فرمول وابسته به نفت یا فرآورده‌های نفتی است. با بالا و پایین شدن قیمت نفت، این فرمول هم تغییر می‌کند. بنابراین از این بابت نگرانی وجود ندارد.
* برخی معتقدند به لحاظ شرایط قیمتی بازار، وابسته کردن فرمول قیمت گاز به فرآورده‌های نفتی بهتر از قیمت نفت است. نظر شما چیست؟
- اغلب قراردادهای امروز جهان از فرمولی استفاده می‌کنند که قیمت گاز را از طریق نفت محاسبه می‌کند. سازمان ما از این نوع فرمول دفاع می‌کند و تا کنون آن را به بقیه فرمول‌ها ترجیح داده است. ولی فرمول‌های دیگری هم وجود دارد که مصرف‌کنندگان آن را ترجیح می‌دهند.
* شش ماه پیش که با هم گفت‌وگو کردیم شما از ایده صادرات گاز بصورت LNG و خط لوله با اولویت LNG دفاع کردید. این در حالی است که با آمدن LNGهای آمریکا، استرالیا و حضور قطر، عرضه این محصول رو به افزایش است. برخی از کارشناسان هم فکر می‌کنند تا آمدن LNGهای ایران بازار چندانی برای ما وجود نخواهد داشت. البته آقای زنگنه این ایده را قبول ندارد و معتقد است برای گاز LNG ایران همیشه مشتری هست. حالا شاید قیمت‌ها کمی کاهش یابد.
- همانطور که قبلا هم گفتم ایران می‌تواند گازش را به بازارهای اروپا هم بصورت LNG و هم با خط لوله بفروشد و آمارها نشان می‌دهد تولید LNG در چهار-پنج سال آینده رشد خواهد داشت اما به مرور از عرضه آن کاسته شده و قیمت‌ها هم افزایش می‌یابد. چند سال هم طول می‌کشد تا پروژه‌های LNG ایران به بهره‌برداری برسد. پس ایران می‌تواند برای حضور در بازار تجارت LNG برنامه‌ریزی کند. زمانی که پروژه‌هایش آماده شود عرضه این محصول هم در دنیا کاهش خواهد یافت و ایران می‌تواند بازیگر خوبی در این بازار باشد.
* اینطور که شما تحلیل کردید پس صادرات گاز ایران به عمان برای استفاده از ظرفیت خالی LNG این کشور به لحاظ اقتصادی می‌تواند کم‌توجیه باشد. چراکه در پنج سال آینده قیمت LNG در دنیا پایین خواهد آمد و توجیه صادراتی آن به نسبت تزریق به میادین نفتی یا استفاده در صنایع داخلی کاهش خواهد یافت.
- اینطور نیست. بهتر است ایران از هم اکنون خود را وارد بازار LNG کند تا زمانی که قیمت‌ها بالا رفت بازار داشته باشد وگرنه ممکن است دیر شود. بهتر است از الان وارد بازار شویم. وگرنه آن موقع شاید دیر باشد.
* با توجه به اینکه ایران موسس و عضو اصلی و عمان عضو ناظر GECF است فکر می‌کنید این دو کشور در زمینه صادرات گاز در آینده‌ای نزدیک به تفاهم برسند؟
- این موضوعات مربوط به مسائل دوجانبه است. ترجیح می‌دهم مسوولان دو کشور نظر دهند.
* شما بعنوان دبیرخانه مجمع کشورهای صادرکننده گاز، سیاستی برای تسهیل روابط گازی اعضای خود ندارید؟
- در حال برنامه‌ریزی در این زمینه هستیم. سامانه‌ای برای سواپ گاز تهیه کرده‌ایم و در سال آینده قرارهایی برای تبادل نظر داریم که امیدواریم به همکاری‌های بیشتر بین کشورها بینجامد.
* با توجه به واقعیات سیاسی منطقه، هر سخنی درباره بهبود روابط ایران و عربستان در شرایط فعلی دور از واقعیت است. بنابراین سوالم مربوط به زمان حال نیست. با توجه به نیاز مبرم سعودی‌ها به گاز و ذخایر زیاد گاز ایران، ایده‌هایی درباره امکان صادرات گاز ایران به عربستان مطرح است. به نظر شما این ایده چقدر می‌تواند برای آینده قابل طرح باشد؟
- اینطور ایده‌ها حتما کارهای خوبی است. روابط گازی حتی می‌تواند از میزان تنش‌ها بکاهد. چراکه روابطی بلندمدت برای تامین انرژی مورد نیاز یک کشور است.
* چطور این ایده می‌تواند خوب باشد وقتی عربستان رقیب ایران در بازار گاز است. یعنی اینکه ما به آنها گاز بدهیم تا در نیروگاه‌هایشان مصرف کنند و به‌جایش نفت بیشتری صادر کرده و بازارهای نفتی ما را تهدید کنند؟! درباره عراق هم شاید بتوان اینطور استدلال کرد. عراقی‌ها هم رقیب ما در بازار نفت هستند و ما می‌خواهیم گاز به این کشور صادر کنیم که طبیعتا آنها نفت بیشتری برای صادرات خواهند داشت!
- زمانی بود که کشورها برخی کالاها را منحصرا یا وارد می‌کردند یا صادر می‌کردند. اما امروز کشورها یک کالا را هم وارد می‌کنند و هم در بازار صادراتی آن هستند. در تجارت ایجاد ارزش افزوده و سود مهم است. اگر در مجموع بتوان سود بیشتری از صادرات گاز بدست آورد باید آن را انجام داد.
* مدل جهانی گازی که ابتدای مصاحبه به آن اشاره کردید عرضه و تقاضای جهانی گاز را در چه ارقامی پیش‌بینی می‌کند؟
-در مدل جهانی ما، تقاضا برای گاز در سال 2014 در سطح 3404 بی‌سی‌ام (میلیارد متر مکعب) بود که تا سال 2040 این مقدار به سطح 5848 بی‌سی‌ام (میلیارد متر مکعب) می‌رسد. این تقاضا عمدتا در آسیای غیر اOECD یعنی چین و هند از 304 بی‌سی‌ام (میلیارد متر مکعب) به 1276 بی‌سی‌ام (میلیارد متر مکعب) می‌رسد که بیشترین رشد را در جهان دارد. از نظر میزان رشد آسیای جنوب شرقی هم رشد فوق‌العاده خواهد داشت. از 137 بی‌سی‌ام (میلیارد متر مکعب) به 305 بی‌سی‌ام (میلیارد متر مکعب) می‌رسد. در خاورمیانه از 440 بی‌سی‌ام (میلیارد متر مکعب) به 835 بی‌سی‌ام (میلیارد متر مکعب) می‌رسد. اما در اروپای پیشرفته رشد کمتری دارد. از 465 به 656 می‌رسد. در آمریکای شمالی از 911 به 1308 و در آمریکای لاتین از 155 به 270 می‌رسد.
3939
نظر شما