توافق سیاسی چیست؟ تمدید یا پایان مذاکرات

سعید جعفری پویا - وین - بالاخره چی میشه؟ توافق می کنن یا نه؟ اینهمه مذاکره کردند هنوز به نتیجه نرسیدن؟ چند تا سانتریفیوژ؟ چند درصد غنی سازی؟ بالاخره تحریم ها برداشته میشه؟ اینها سوالاتی است که شاید فقط در عامه جامعه ایران شنیده شود. مسائلی تخصصی که در کشورهای مختلف جهان تنها برای قشر خاص متخصصان این حوزه جذابیت دارد، اما مسئله عمومی شده هسته ای و درگیری ها و چالش هایی که دولت نهم و دهم جامعه را با آن آشنا کرده، باعث شده موضوع غنی سازی و سانتیرفیوژ به اصل در هم تنیده زندگی ایرانی بدل شده باشد.

در هم تنیدگی که هرچند از سوی دولت یازدهم تلاش شده کمی باز شود، اما هنوز این گره کور پیچیدگی ها و گره های ناآشنا فراوان دارد. در حالی که یکسال از زمان امضای توافق ژنو میان ایران و 5+1 می گذرد، حالا و در شرایطی که تنها ساعاتی تا پایان زمان مقرر برای ضرب الاجل سوم آذر زمان باقیست، به نظر می رسد سناریو حصول توافق نهایی و جامع تقریبا از احتمال وقوع چندانی برخوردار نباشد. با اینکه دو طرف طی روزهای اخیر مذاکرات پیچیده و فشرده فراوانی را با یکدیگر برگزار کرده اند اما دیپلمات ها پس از پایان هر جلسه باز هم از باقی ماندن اختلافات زیاد خبر می دهند. هرچند آنها تایید می کنند روند مذاکرات مثبت بوده، اما شاید سرعت این سیر مثبت چندان قابل توجه نبوده است.

توافق سیاسی همان تمدید است؟

به هر ترتیب و در شرایطی که ساعاتی تا پایان سوم آذر زمان باقیست موضوع حصول توافق سیاسی و یا بیانیه سیاسی بیش از هر زمان دیگری مورد توجه تحلیلگران و کارشناسان مسائل هسته ای ایران قرار گرفته است. اما این  توافق سیاسی چیست؟ آیا آنطور که بدبین ها گفته اند، همان تمدید با عنوانی دیگر است؟ آیا قرار است طرفین بی آنکه اعلام شکست کنند باز هم مذاکرات را برای یک چارچوب زمانی چندین ماهه تا یکساله ادامه دهند؟ در آن صورت که با روی کار آمدن جمهوری خواهان در مجلس سنای آمریکا دیگر شانس چندانی برای توافق باقی نمی ماند. ضمن اینکه از دیگر سو دوره ریاست جمهوری اوباما هم رو به اتمام است و یقینا رئیس جمهور بعدی هرکس که باشد( حتی هیلاری کلینتون دموکرات) به اندازه اوباما مشتاق حل مسئله هسته ای ایران و کاهش تنش ها با جمهوری اسلامی نیست. پس به نظر می رسد این سناریو در صورت تحقق تفاوتی با اعلام شکست نخواهد داشت. تنها تفاوت این روند ایجاد تاخیری چندین ماهه در اعلام رسمی شکست مذاکرات است و مذاکره کنندگان دو طرف می توانند در بازگشت با پایتخت های خود با انتقادات شامل چرایی شکست مذاکرات مواجه نشوند.

توافق سیاسی، همان توافق جامع است؟

شاید بیش از همه مردم ایران علاقه مند باشند که این توافق و بیانیه همان حل و فصل دائمی و همیشگی این موضوع باشد، اما چه می توان کرد که در تاریخ هیچگاه نظر آنها تعیین کننده ترین عامل نبوده است. در شامگاه یکشنبه شب 23 نوامبر، در لابی هتل ماریوت به صورت اتفاقی یکی از مذاکره کنندگان تیم هسته ای ایران را پیدا کردم. با اصرار در مسیر چند دقیقه ای هتل ماریوت تا هتل کوبورگ (محل برگزاری مذاکرات) با هم همقدم شدیم و از او در رابطه با معنای توافق سیاسی که چند ساعاتی است تمامی محافل رسانه ای مربوط به موضوع هسته ای ایران را پر کرده پرسیدم. این دیپلمات ایرانی ضمن تکذیب موضوع تمدید، افزود: «هر آنچه که شما از یک توافق جامع انتظار دارید در این توافق سیاسی گنجانده می شود.» او که سعی می کند به نوعی از کنجکاوی من در خصوص ابعاد این توافق احتمالی فرار کند، در پاسخ به اصرار من می افزاید: «مطمئن باشید که هیچ بحثی در خصوص تمدید مطرح نشده و طرفین مصمم هستند تا پایان مهلت تعیین شده مذاکرات را به امضای نهایی برسانند.» این دیپلمات باسابقه وزارت خارجه همچنین اشاره می کند: «با حسن نیتی که از سوی کشورهای مختلف دیده می شود بعید است، مذاکرات به شکست بینجامد.»

توافق سیاسی، تمدیدی که تمدید نیست

وقتی با کارشناسان، آگاهان و تحلیلگران موضوع برنامه هسته ای ایران در چادر محل اقامت خبرنگاران هم صحبت شوید، در می یابید که آنچه در پشت درهای بسته کوبورگ جریان دارد هیچ یک از دو سناریو نخست نیست، بلکه قرار است ساز و کاری تازه برای ادامه گفتگوها تعریف شود. طبق مدل جدید، هر دو طرف می دانند که به حصول توافق نیاز مبرم دارند. در عین حال طرفین به اختلافات جدی و حل نشدنی خود تا پایان مهلت 24 نوامبر(سوم آذر) نیز آگاه هستند، اما این اختلافاتی که در کوتاه مدت حل نشدنی است هم باعث نمی شود ایران و آمریکا به راحتی از کنار ساعات متمادی که پای میز مذاکره گذرانده اند، عبور کنند. ضمن اینکه از سوی دیگر می دانند این توافق اگر قرار باشد حاصل شود تنها عمر کوتاهی برای امید به زنده ماندنش باقی مانده است.

نمایندگانی که در انتخابات میان دوره ای مجلس سنا پیروز شده اند، از اول ژانویه در کرسی های خود در آن مجلس حضور می یابند. نیازی به توضیح نیست که این سناتورها به محض نشستن بر صندلی های تازه، موضوع تغییر رفتار در قبال ایران را پیگیری خواهند کرد. به ویژه اگر تا آن زمان توافق مکتوب و امضا شده ای میان ایران و 5+1 روی میز نباشد. در آن صورت بدیهی است که می توان موضوع احتمال حل و فصل منازعه هسته ای ایران را دست کم در کوتاه و میان مدت به فراموشی سپرد. در نتیجه تنها یک راه حل باقی می ماند.

راه حل چیست؟

راه حل مناقشه پر حرف و حدیث و پرکش و قوس ایران و اورانیوم و غنی سازی و سانتریفیوژ تمدید گفتگوها بدون تمدید مذاکرات است. به این معنا که طرفین در پایان سوم آذر ماه اعلام نمی کنند که مذاکرات به شکست انجامیده، اما در عین حال توافقی هم بینشان امضا نشده که قهرمانانه مقابل شاتر دوربین ها رژه بروند. در عین حال و با توجه به اینکه می دانند تنها حدود یک ماه به روی کار آمدن جمهوری خواهان در سنا زمان دارند، می دانند که همین بازه زمانی یک ماهه برای به نتیجه رساندن تلاش هایی که بیش از یکسال از آغاز آن می گذرد فرصت باقیست. در نتیجه و به احتمال فراوان وزرای خارجه ایران و 5+1 در شامگاه سوم آذر و شاید هم در ساعات آغازین چهارم آذر در مقابل دوربین های تلویزیونی قرار گیرند و خطاب به مخاطبان بگویند: همچنان اختلافات میان طرفین باقیست، اما در عین حال مذاکرات در فضایی خوب، جدی و مثبت برگزار شد. فضایی که باعث شده ما را به نتیجه بخش بودن تلاش هایمان امیدوار سازد. در نتیجه دو طرف به این نتیجه رسیدند گفتگوها را تا پایان دسامبر 2014 پی بگیرند تا بتوانند بر سر جزئیات توافق، با یکدیگر به اشتراک نظر برسند و در عین حال از اختلافاتی که همچنان جدی است، بکاهند. بر این اساس شاید هنوز هم مردم ایران برای کنار گذاشتن سوالاتی چون چندتا سانتریفیوژ و درصد غنی سازی و ... باید یک ماه دیگر صبر کنند.

308