نگاهی به حاشیه‌های اکران آخرین ساخته کیانوش عیاری/ مصائب «خانه پدری»

الهه خسروی‌یگانه: داستان «خانه پدری» برای کیانوش عیاری نه از سال ۸۹ ــ سال ساخت فیلم ــ که از سال ۱۳۵۵ آغاز شد. زمانی که جنازه تکه تکه شده دختری در رودخانه کارون پیدا شد.

ماجرا از این قرار بود که در آن سال دخترکی که در اهواز زندانی بود با گذراندن دوران محکومیت خود، از مسئولان وقت زندان خواست که او را آزاد نکنند، چرا که می‌دانست پشت درهای زندان پدر و برادرانش منتظرند تا او را مثله کنند. اما مسئولان زندان به این درخواست او توجهی نکردند و دخترک آزاد شد تا دوباره و این بار به دست پدر و برادرانش اسیر شود. آنها او را داخل گونی می‌اندازند و به داخل رودخانه کارون پرتابش می‌کنند تا کوسه‌ها او را تکه و پاره کنند. 

قصه خونین همان دخترک بود که کیانوش عیاری را بر آن داشت تا فیلمی درباره قتل‌های خانوادگی و ناموسی بسازد. ایده‌ای که ماند و ماند تا اسفند سال ۸۷. 

به روایت عیاری در همین زمان بود که دوباره خاطره آن دخترک در ذهن عیاری زنده شد آن هم با دیالوگی که بین او و سردار احمدی مقدم شکل گرفت. عیاری در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم ماجرا را چنین روایت می‌کند: «در اسفند ۸۷ من داور جشنواره پلیس بودم. سردار احمدی مقدم در آنجا گله کردند از سینمای ایران که شما چرا به قتل های خانوادگی نمی‌پردازید. همان جا بود که من به فکر آن ایده قدیمی افتادم و بدون معطلی به سمت ساخت این فیلم رفتم. در واقع نیشتر این کار توسط خود سردار احمدی مقدم زده شد. حالا ممکن است سردار احمدی مقدم بگویند که حالا من گفتم بروید فیلم بسازید ولی چرا این جوری؟ البته سردار واقعا مشکلش فقط صحنه های ابتدایی فیلم بود و از طریق سردار کارگر به من پیغام فرستادند که چهار روز طول کشید تا بعد از دیدن آن صحنه‌ها حالم خوب شود. فکر کنم اگر این صحنه را بردارم ممکن است ایشان هم از طرفداران فیلم باشند.»

ردپای نیروی انتظامی و سرمایه‌گذاری ناجا در آن هم از همین جا آغاز شد. عیاری با مشارکت ناجا این فیلم را ساخت اما خروجی مورد پسند مسئولان نیروی انتظامی نبود. کار اختلاف با نیروی انتظامی اما وقتی بالا گرفت که فیلم به جشنواره ونیز رفت تا از آن به عنوان پدیده یاد کنند. بعد از موفقیت فیلم در جشنواره ونیز بود که نیروی انتظامی اعلام کرد با اکران فیلم در ایران مخالف است. 

بدین ترتیب، آخرین ساخته کیانوش عیاری از همان زمان به مشکل برخورد. مشکلی که سرانجام با کنار کشیدن ناجا و پس گرفتن سرمایه‌ای که خرج آن کرده بود حل شد. سردار منتظرالمهدی در بازدید از خبرگزاری ایسنا اعلام کرد که ناجا حاضر است سهم خود را در این فیلم واگذار کند به شرطی که سرمایه‌اش را پس بگیرد: ««هرچند پخش این فیلم با اولویت های کنونی ما منافات دارد اما نزدیک به دوسال است که وزارت ارشاد از اکران آن ممانعت کرده و اجازه عرضه اثر در جشنواره و یا اکران عمومی را نیز نداده است.آنچه مسلم است به آقای کیانوش عیاری هم اعلام کردیم که در صورت اخذ مجوز اکران از سوی وزارت ارشاد ما منعی برای پخش آن نداریم و نهایتا نیز حاضریم سهم خود را واگذار نماییم.» 

با این حال ارشاد دولت محمود احمدی‌نژاد و سازمان سینمایی شمقدری رضایت به اکران این فیلم نداد. علیرضا سجادپور مدیر ارزشیابی وقت سازمان سینمایی شرط اکران را حذف صحنه‌های اولیه فیلم دانست. شرطی که کیانوش عیاری هرگز به آن تن نداد. او حتی وقتی خبر نمایش فیلمش در جشنواره سی و دوم فجر را شنید اگرچه غافلگیر شد، اما باز هم گفت که زیر بار ممیزی نمی‌رود: «حذف صحنه‌هایی از «خانه پدری» هستی این فیلم را زیر سئوال می‌برد» و بدین ترتیب عیاری قبول کرد که فیلمش در بخش خارج از مسابقه جشنواره تمام و کمال نمایش داده شود. 

اکران «خانه پدری» در کاخ جشنواره فجر اما با تحسین منتقدان و اهالی رسانه مواجه شد. فیلمی که برای تماشای ان اصغر فرهادی هم به برج میلاد آمده بود. 

از سوی دیگر رسانه‌های منتقد دولت هم در زمان برپایی جشنواره فیلم فجر، به فیلم عیاری و نمایش آن تاختند، اما چون ماجرای «عصبانی نیستم» رضا ذرمیشیان و «قصه‌ها»ی رخشان بنی‌اعتماد داغ‌تر بود، تمرکز روی این دو فیلم هم بیشتر بود. 

با همه این حرف‌ها، مخالفت‌ها و متهم کردن فیلم به خشونت عریان، کار را به جایی رساند که کیانوش عیاری به کلی کار پیگیری اکران فیلمش را رها کرد. هر چند نومیدانه آرزو می‌کرد که: «آرزو می‌کنم بالاخره پس از گذشت سه سال و نیم، مشکل فیلم «خانه پدری» رفع شود تا بتوانم فیلم دیگری بسازم.»

عیاری نسبت به اتهام ترویج خشونت توسط این فیلم و درست همزمان با فاجعه اسیدپاشی‌های اصفهان از مخالفانش پرسید که آیا فیلم او خشن است یا اسیدپاشی‌های اصهفان: ««فیلم خانه پدری در شرایطی به دلیل اشاعه خشونت،سیاه نمایی تلقی می شود و برای نمایش آن ممنوعیت قائل می شوند که شاهد وقوع اتقافات عجیب و غریبی در کشور هستیم. اگر خشونت ابتدایی فیلم اینقدر آزاردهنده است اسم این اسیدپاشی ها را چه باید گذاشت؟»

حالا با خبر اکران محدود این فیلم در سینمای هنر و تجربه دوباره هجمه‌ها آغاز شده و همزمان البته موافقان این فیلم نیز به میدان آمده‌اند از اکران محدود آن در چنئ سئانس و چند سینما دفاع می‌کنند.

مخالفان این بار نگران وجهه ایران هم شده اند. سایت‌ها و خبرگزاری‌های منتقد دولت پر شده‌اند از تیترهای «این خانه سیاه است»، «این خانه پدری ما ایرانیان نیست»، «فیلمی درباره دخترکشی با چاشنی دین اسلام» و...  

چند نفری هم به میدان آمدند که اظهار دلواپسی کنند. نقل قول‌هایی از مسعود فراستی منتشر شد که در یکی از کلاس‌های درسش این فیلم را ضد ایرانی و ضد ملی دانسته بود:‌ ««این تنها فیلم ایرانی است که من واقعا با توقیفش موافق هستم. به نظرم این از «یک خانواده محترم» هم فیلم بدتری است. این فیلم پررنگ و لعاب‌تر و خطرناک‌تری است. در «یک خانواده محترم» همه‌چیز رو بود و بنابراین خطرش از این فیلم کمتر بود.»

جمال شورجه دیگر مخالفی بود که در گفت‌وگو با فارس اعلام کرد این فیلم نباید اکران شود، با این حال جهانگیر الماسی که زمانی در فیلم عیاری بازی کرده بود اکران این فیلم را یکی از مهم‌ترین اتفاقات فرهنگی کشور دانست.

مجتبی راعی هم اکران این فیلم را در گروه سینمایی هنر و تجربه فوق‌العاده دانست و محمدمهدی عسگرپور مدیرعامل خانه سینما گفت که اگر این فیلم اکران عادی می‌شد هم می‌توانست مخاطبانش را داشته باشد.

ابوالحسن داودی رییش شورای صنفی نمایش هم گفت که خانه پدری یک دهم خشونت تصویر شده در صدا و سیما را هم ندارد. پوران درخشنده کارگردان تصمیمات سلیقه‌ای و دخالت نهادهای دیگر در کار ارشاد منبع اصلی بروز مشکلات برای فیلم‌هایی مثل «خانه پدری» دانست و گفت محدودیت سنی برای تماشای این فیلم بهانه خشونت سکانس آغازین این فیلم را در موضوع عدم اکران منتفی می‌کند. 

همایون اسعدیان کارگردان دیگر سینمای ایران هم گفت که از دیدن فیلم «خانه پدری» لذت برده و عیاری را یکی از نوابغ سینمای ایران دانست. نرگس آبیار نیز عیاری را وزنه‌ای در سینمای ایران دانست که در برابر تمام مخالفت‌ها و فضاسازی‌ها سعه صدر داشته است و مخالفت با فیلم را جفاکاری دانست. 

حالا کیانوش عیاری که این روزها حاشیه‌های «خانه پدری» آنقدر او را آزرده کرده که نمی‌تواند فیلمنامه جدیدش را سر و سامان دهد، به زودی شاهد اکران آخرین ساخته‌اش در گروه سینمایی هنر و تجربه خواهد بود. اکران محدودی که شاید بتواند ذره‌ای از درد و رنج‌های او را طی چهار سال گذشته التیام ببخشد. دردهای کارگردانی که  تکه تکه شدن دختر خوزستانی را در کارون هیچ‌وقت فراموش نکرد.

57۲۴۴